Odbywanie kary pozbawienia wolności poza zakładem karnym

Wobec zmian legislacyjnych obowiązujących od dnia 15.04.2016 r. warunki i tryb orzekania o udzieleniu zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego reguluje Rozdział VIIA Kodeksu Karnego Wykonawczego z dnia 6 czerwca 1997 r. ( Dz. U. Nr 90, poz. 557 z pózn.zm.).

Jak zmieniła się instytucja dozoru elektronicznego po 15 kwietnia 2016 r.

Od 15 kwietnia 2016 r. obowiązuje nowelizacja przepisów prawa karnego oraz karno-wykonawczego, która przywraca w głównej mierze rozwiązania sprzed 1 lipca 2015 r. i objęcie tym samym systemem dozoru elektronicznego części osób skazanych na karę więzienia.

Zgodnie z przepisami obowiązującymi od 1 lipca 2015 r. dozór elektroniczny stał się rodzajem kary ograniczenia wolności, a nie jak to było we wcześniejszym porządkiem prawnym – sposobem wykonania kary pozbawienia wolności w wymiarze do jednego roku.

Jak wskazano w uzasadnieniu projektu Ustawy o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz ustawy – Kodeks karny wykonawczy z dnia 11 marca 2016 r. (Dz.U. z 2016 r. poz. 428), powyższa zmiana okazała się w praktyce wysoce nieefektywna i przyniosła drastyczny spadek orzeczeń o wykonywaniu kary w Systemie Dozoru Elektronicznego. Z tego względu dalsze stosowanie systemu na potrzeby wykonywania kary ograniczenia wolności może doprowadzić do zmarginalizowania tej instytucji w sferze polityki karnej.

Nowelizacja ww. ustaw ponownie obejmuje Systemem Dozoru Elektronicznego część osób skazanych na karę więzienia oraz powraca do większości przepisów sprzed 1 lipca 2015 r., przywracając bezpośrednio powyższą możliwość jako formę wykonywania kary pozbawienia wolności, a nie kary ograniczenia wolności.

Kolejna istotna nowelizacja instytucji dozoru elektronicznego weszła w życie w dniu 1 stycznia 2023 roku. Od tego dnia część spraw trafiła do kompetencji komisji penitencjarnych (kara do 4 m-cy p.w.), rozszerzono także zakres stosowania dozoru wobec osób pozbawionych wolności, które odbywają karę w wymiarze mniejszą niż 3 lata pozbawienia wolności i do końca kary pozostało im 6 m-cy.

Co to jest system dozoru elektronicznego?

Dozór elektroniczny pozwala osobie skazanej na odbycie kary w warunkach wolnościowych, w miejscu jej zamieszkania, przy zastosowaniu systemów elektronicznych ograniczających jej swobodę poruszania się i zmiany miejsca pobytu. Polega to na założeniu na nogę (czasami na rękę) skazanego, niekrępującego nadajnika radiowego (podobnego do dużego zegarka) oraz montażu w miejscu zamieszkania urządzenia monitorującego. Osoba objęta dozorem w godzinach określonych przez sąd powinna znajdować się w miejscu zamieszkania.

W przypadku naruszenia przez skazanego warunków odbywania kary (nieobecność podczas godzin odbywania kary lub manipulowanie przy urządzeniu monitorującym lub nadajniku) system informatyczny Centrali Monitorowania wygeneruje informację o naruszeniu warunków i sąd będzie musiał podjąć w stosunku do skazanego niezwłoczne działania. W takiej sytuacji sąd penitencjarny będzie mógł uchylić zezwolenie na odbywanie kary w SDE. Dla skazanego będzie to oznaczało karę pozbawienia wolności w warunkach zakładu karnego.

System dozoru elektronicznego pozwala, mimo pewnych ograniczeń, na prowadzenie w miarę normalnego życia osobistego, w szczególności na utrzymywanie więzi z rodziną, naukę i świadczenie pracy.

Kto może skorzystać z systemu dozoru elektronicznego?

Odbywanie przez skazanego kary pozbawienia wolności poza zakładem karnym w s.d.e. następuje na mocy zezwolenia sądu penitencjarnego i dotyczyć może kary pozbawienia wolności nieprzekraczającej 1 roku i 6 miesięcy,albo wobec skazanego orzeczono karę pozbawienia wolności w wymiarze niższym niż 3 lata i któremu do odbycia w zakładzie karnym pozostała część tej kary w wymiarze nie większym niż 6 miesięcy.

Od 1 stycznia 2023 r. właściwą do orzekania w przedmiocie dozoru elektronicznego przy wymierzonej karze do 4 miesięcy pozbawienia wolności jest właściwa komisja penitencjarna jednostki, w której skazany przebywa, przy czym dotyczy to jedynie wniosku złożonego w czasie pobytu skazanego w zakładzie karnym. Na decyzję komisji penitencjarnej służy zażalenie do sądu penitencjarnego.

Sąd lub komisja penitencjarna może udzielić zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego pomimo braku zgody wspólnie zamieszkujących pełnoletnich osób, jeżeli wykonanie kary w systemie dozoru elektronicznego w sposób oczywisty nie wiąże się z nadmiernymi trudnościami dla osoby, która tej zgody nie wyraziła, i narusza jej prywatność w nieznacznym stopniu. (art. 43la.§4 Kodeksu karnego wykonawczego).

Zezwolenie na odbycie kary pozbawienia wolności w s.d.e. może być udzielone również skazanemu, wobec którego orzeczono zastępczą karę pozbawienia wolności za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe (art. 43lb Kodeksu karnego wykonawczego). Kara zastępcza pozbawienia wolności orzekana jest w zamian za nieuiszczoną grzywnę lub niewykonaną karę ograniczenia wolności.

Kto nie może zostać objęty systemem dozoru elektronicznego?

Zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego nie udziela się skazanemu w warunkach określonych w art. 64 §2 kodeksu karnego (recydywa wielokrotna).

Jaki organ udziela zezwolenia na odbycie kary w systemie dozoru elektronicznego?

Orzekanie (czyli wydanie postanowienia) w przedmiocie udzielenia zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego należy do właściwości sądu penitencjarnego, w którego okręgu skazany przebywa.  Komisja penitencjarna może także udzielić skazanemu zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego.  W przypadku pozytywnie rozpatrzonego wniosku, w sprawach związanych z wykonaniem postanowienia, właściwy jest sąd penitencjarny w okręgu, którego kara jest lub będzie wykonywana.
Sąd penitencjarny powinien wydać postanowienie w terminie 30 dni od dnia wpływu wniosku, a komisja penitencjarna w terminie 14 dni.
Właściwym do rozpatrywania wniosków o udzielenie pozwolenia na odbywanie kary w systemie dozoru elektronicznego dla skazanych zamieszkałych na terenie właściwości Sądu Okręgowego w Białymstoku oraz odbywających karę pozbawienia wolności w Areszcie Śledczym w Białymstoku i Areszcie Śledczym w Hajnówce jest IV Wydział Penitencjarny i Nadzoru nad Wykonywaniem Orzeczeń Karnych Sądu Okręgowego w Białymstoku oraz komisja penitencjarna Aresztu Śledczego w Białymstoku i Aresztu Śledczego w Hajnówce.

Informacji w zakresie Systemu Dozoru Elektronicznego udziela Biuro Obsługi Interesanta pod numerem telefonu 85 7422 346.

Kto może wystąpić z wnioskiem do sądu penitencjarnego?

Z wnioskiem o udzielenie skazanemu zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego może wystąpić do sądu penitencjarnego i komisji penitencjarnej:

• skazany,
• jego obrońca,
• prokurator,
• sądowy kurator zawodowy,
• dyrektor zakładu karnego, (gdy skazany przebywa w zakładzie karnym).

Środki odwoławcze

Na postanowienie sądu, odmawiające udzielenia zezwolenia na odbycie kary w systemie dozoru elektronicznego przysługuje zażalenie do sądu odwoławczego, a na decyzję  komisji penitencjarnej do sądu penitencjarnego.

Ponowny wniosek skazanego lub jego obrońcy w tej sprawie może być złożony po upływie 3 miesięcy od dnia wydania postanowienia o odmowie udzielenia tego zezwolenia, zaś gdy o odmowie orzeknie komisja penitencjarna okres ten wynosi 1 miesiąc.

Wymagane dokumenty

Wniosek o udzielenie zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w s.d.e. wraz z uzasadnieniem składa się na piśmie. Uzasadnienie wniosku powinno wykazać, że w stosunku do skazanego istnieją podstawy do ubiegania się o zezwolenie na odbycie kary pozbawienia wolności w s.d.e. Do wniosku złożonego przez skazanego dołącza się udzieloną na piśmie zgodę osoby lub osób pełnoletnich wspólnie z nim zamieszkujących 43ld§1 Kodeksu karnego wykonawczego).

Jeżeli wniosek o udzielenie zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w s.d.e. dotyczy skazanego, który odbywa już karę pozbawienia wolności w zakładzie karnym, posiedzenie sądu penitencjarnego lub komisji penitencjarnej odbędzie się w tym zakładzie, w którym skazany przebywa (art. 43 le§1 Kodeksu karnego wykonawczego). Posiedzenie sądu może odbywać się za pośrednictwem wideokonferencji.

Złożenie wniosku o udzielenie zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego nie wstrzymuję obowiązku stawienia się w zakładzie karnym lub areszcie śledczym

Wzór wniosku i oświadczenia mogą Państwo pobrać korzystając z odnośników znajdujących się na końcu artykułu.

System dozoru elektronicznego w internecie

Ministerstwo Sprawiedliwości utworzyło stronę internetową www.dozorelektroniczny.gov.pl poświęconą Systemowi Dozoru Elektronicznego. Zamieszczone zostały tam  treści podstawowych aktów prawnych wprowadzających SDE, a także Informator pt. „Masz wybór. Dozór elektroniczny zamiast więzienia”. W jasny, przejrzysty, ale i szczegółowy sposób zostały w nim opisane informacje dotyczące funkcjonowania Systemu Dozoru Elektronicznego.

Regulacje prawne

Kodeks karny wykonawczy - tekst jednolity (Dz. U. 1997 Nr 90, poz. 557 ze zm.)

Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 26 maja 2015 r. w sprawie określenia szczegółowych warunków technicznych i wymagań funkcjonalnych, jakie powinny spełniać środki techniczne służące do wykonywania dozoru elektronicznego, oraz sposobu funkcjonowania systemu komunikacyjno-monitorującego (Dz. U. z 2015 r., poz. 797)

Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 maja 2015 r. w sprawie sposobu archiwizowania oraz sposobu i trybu usuwania danych osobowych i informacji zarejestrowanych w związku z wykonywaniem dozoru elektronicznego (Dz. U. 2015 poz. 800)

Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 7 lutego 2019 r. w sprawie wysokości opłaty wyrównawczej dla nadajnika i rejestratora stacjonarnego lub przenośnego służących do wykonywania dozoru elektronicznego (Dz. U. 2019 poz. 292)

Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 10 października 2016 r. w sprawie wzoru pisemnego pouczenia o przysługujących skazanemu prawach i ciążących na nim obowiązkach związanych z dozorem elektronicznym, jak również o konsekwencjach naruszenia tych obowiązków (Dz. U. 2016 poz. 1692 ze zm.)

Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 10 października 2016 r. w sprawie sposobu oraz szczegółowych warunków wykonywania kar, środków karnych i środków zabezpieczających w systemie dozoru elektronicznego (Dz. U. 2016 poz. 1698 ze am.)

Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 10 października 2016 r. w sprawie sposobu i trybu sprawowania nadzoru nad wykonywaniem dozoru elektronicznego (Dz. U. 2016 poz. 1700)