Pomoc w sprawach karnych
Obrońca z wyboru
Oskarżony może ustanowić na każdym etapie postępowania karnego obrońcę (jeżeli oskarżony jest pozbawiony wolności, obrońcę może ustanowić inna osoba) - art. 83 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. kodeks postępowania karnego (Dz.U. nr 89, poz. 555 z późn. zm.).
Oskarżony może mieć jednocześnie nie więcej niż trzech obrońców - art. 77 kpk.
Obrońcą może być jedynie osoba uprawniona do obrony według przepisów o ustroju adwokatury (adwokat) lub ustawy o radcach prawnych (radca prawny) - art. 82 kpk.
Pełnomocnik z wyboru
Strona inna niż oskarżony (pokrzywdzony, oskarżyciel posiłkowy) może ustanowić pełnomocnika. Pełnomocnikiem może być adwokat, radca prawny lub radca Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej - art. 87 §1 kpk, art. 88 kpk.
Sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, może odmówić dopuszczenia do udziału w postępowaniu pełnomocnika, o którym mowa powyżej, jeżeli uzna, że nie wymaga tego obrona interesów osoby niebędącej stroną.
Obrońca z urzędu
W postępowaniu karnym oskarżony musi mieć obrońcę (tzw. obrona obligatoryjna) jeżeli:
- nie ukończył 18 lat,
- jest głuchy, niemy lub niewidomy,
- zachodzi uzasadniona wątpliwość, czy jego zdolność rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania swoim postępowaniem nie była w czasie popełnienia tego czynu wyłączona lub w znacznym stopniu ograniczona,
- zachodzi uzasadniona wątpliwość, czy stan jego zdrowia psychicznego pozwala na udział w postępowaniu lub prowadzenie obrony w sposób samodzielny oraz rozsądny - art. 79 §1 kpk,
- sąd uzna to za niezbędne ze względu na inne okoliczności utrudniające obronę - art. 79 §2 kpk,
- przed sądem okręgowym jako sądem pierwszej instancji, jeżeli zarzucono mu zbrodnię - art. 80 kpk.
We wskazanych powyżej sytuacjach, jeżeli oskarżony nie ma obrońcy z wyboru, obrońcę z urzędu wyznacza mu prezes, upoważniony sędzia lub referendarz sądowy sądu właściwego do rozpoznania sprawy, działając z urzędu (nie jest konieczny wniosek oskarżonego).
Oskarżony, który nie ma obrońcy z wyboru, może żądać, aby mu wyznaczono obrońcę z urzędu, jeżeli w sposób należyty wykaże, że nie jest w stanie ponieść kosztów obrony bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny (art. 78 §1 kpk).
Powyższy przepis stosuje się odpowiednio, jeżeli oskarżony żąda wyznaczenia obrońcy z urzędu w celu dokonania określonej czynności procesowej.
Decyzję o wyznaczeniu obrońcy z urzędu we wskazanej sytuacji podejmuje prezes lub referendarz sądowy sądu właściwego do rozpoznania sprawy.
Sąd może cofnąć wyznaczenie obrońcy, jeżeli okaże się, że nie istnieją okoliczności, na podstawie których go wyznaczono. Na postanowienie o cofnięciu wyznaczenia obrońcy przysługuje zażalenie do innego równorzędnego składu tego sądu (art. 78 §2 kpk).
Oskarżony pozbawiony wolności, którego obecność na rozprawie nie jest obowiązkowa może złożyć w terminie 7 dni od daty doręczenia mu wezwania lub zawiadomienia wniosek o doprowadzenie go na rozprawę oraz wniosek o wyznaczenie mu obrońcy z urzędu (art. 353 §3 i §5 kpk).
Wniosek o wyznaczenie obrońcy z urzędu może również we wskazanym terminie złożyć oskarżony powiadomiony o terminie posiedzenia, o którym mowa w art. 341 lub 343 kpk (posiedzenia w przedmiocie warunkowego umorzenia postępowania, posiedzenia w przedmiocie wniosku prokuratora o skazanie na uzgodnioną z podejrzanym karę).
Wnioski złożone po terminie podlegają rozpoznaniu, jeżeli nie powoduje to konieczności zmiany terminu rozprawy albo posiedzenia, o którym mowa w art. 341 lub art. 343 kpk.
Na zarządzenie prezesa sądu o odmowie wyznaczenia obrońcy z urzędu przysługuje zażalenie do sądu właściwego do rozpoznania sprawy, a na postanowienie sądu o odmowie wyznaczenia obrońcy – zażalenie do innego równorzędnego składu tego sądu.
Ponowny wniosek o wyznaczenie obrońcy, oparty na tych samych okolicznościach, pozostawia się bez rozpoznania.
Na uzasadniony wniosek oskarżonego lub jego obrońcy prezes lub referendarz sądowy sądu właściwego do rozpoznania sprawy może wyznaczyć nowego obrońcę w miejsce dotychczasowego – art. 81 §1, §1a, §1b, §2 kpk.
Pełnomocnik z urzędu
Strona postępowania karnego (inna niż oskarżony), która nie ma pełnomocnika z wyboru może wnosić o ustanowienie pełnomocnika z urzędu jeżeli w sposób należyty wykaże, że nie jest w stanie ponieść kosztów pomocy prawnej bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny (art. 88 kpk w zw. z art. 78 §1 kpk).
Decyzję niezwłocznie podejmuje prezes sądu, upoważniony sędzia lub referendarz sądowy.
Powyższy wniosek może dotyczyć wyznaczenia pełnomocnika w celu dokonania określonej czynności procesowej.
