Postanowienie Sądu Okręgowego w Białymstoku z dnia 26 września 2012 roku w sprawie VIII Kz 444/12

Szczegóły

Opublikowano: piątek, 28, wrzesień 2012 12:02

Zdaniem Sądu Odwoławczego ustawodawca przewidział możliwość niewskazania wbrew obowiązkowi przez zobowiązanego osoby kierującej lub używającej dany pojazd w oznaczonym czasie jedynie pod warunkiem wykazania, że pojazd ten został użyty po pierwsze wbrew woli i wiedzy w/w, po drugie przez nieznaną osobę, po trzecie w/w nie mógł temu zapobiec. Warunki te muszą zostać spełnione łącznie. We wszystkich innych wypadkach właściciel lub posiadacz pojazdu, od którego jest żądana powyższa informacja, a która jej nie udziela, popełnia czyn z art. 96 § 3 k.w.

Sąd Okręgowy w Białymstoku w VIII Wydziale Karnym Odwoławczym

po rozpoznaniu w dniu 26 września 2012 roku

w sprawie A. B.

obwinionego o czyn z art. 96 § 3 k.w.

zażalenia oskarżyciela publicznego - Straży Miejskiej w Białymstoku, na postanowienie Sądu Rejonowego w Białymstoku z dnia 11 lipca 2012 roku (sygn. akt  XIII W 2035/12)

w przedmiocie umorzenia postępowania

na podstawie art. 437 § 1 k.p.k.  w zw. z art. 109 § 2 k.p.w.

postanawia:

zaskarżone postanowienie uchylić i sprawę przekazać do rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Białymstoku

Uzasadnienie

A.B.  został obwiniony o to, że będąc właścicielem pojazdu marki Honda na żądanie funkcjonariusza Straży Miejskiej w okresie od 28.09.2011 r. do 07.10.2011 r. wbrew obowiązkowi nie udzielił wiadomości, co do tożsamości osoby, której powierzył do używania ww. pojazd w dniu 15.09.2011 r. o godz. 12.40 przy ul. Branickiego w Białymstoku tj. o wykroczenie z art. 96 § 3 k.w.

Sąd Rejonowy w Białymstoku postanowieniem z dnia 11 lipca 2012 roku w sprawie XIII W 2035/12 na mocy art. 5 § 1 pkt 2 k.p.s.w. oraz art. 118 § 2 k.p.s.w. postępowanie w sprawie umorzył stwierdzając, że czyn obwinionego nie stanowi wykroczenia. Stwierdził, że koszty postępowania ponosi Skarb Państwa.

Powyższe orzeczenie na podstawie art. 103 § 1 i 3 k.p.w. oraz art. 109 k.p.w. w całości zaskarżył oskarżyciel publiczny - Straż Miejska w Białymstoku, wnosząc o jego uchylenie i wszczęcie postępowania w sprawie.

Skarżący rozstrzygnięciu zarzucił:

1. na podstawie art. 438 pkt 1 k.p.k. w zw. z art. 109 § 2 k.p.w. obrazę przepisów prawa materialnego, tj. art. 96 § 3 k.w. polegającą na mylnym przyjęciu, iż czyn, którego dopuścił się A.B. poprzez niewskazanie na żądanie uprawnionego organu, komu powierzył pojazd do kierowania lub używania w oznaczonym czasie, opisany we wniosku o ukaranie z dnia 11 maja 2012 r. nie zawiera ustawowych znamion wykroczenia,
2. na podstawie art. 438 pkt 2 k.p.k. w zw. z art. 109 § 2 k.p.w. obrazę przepisów postępowania mającą wpływ na treść postanowienia, a mianowicie art. 5 § 1 pkt 2 k.p.w. poprzez błędne uznanie, iż w sprawie z wniosku z dnia 11.05.2012 r. o ukaranie A. B. za wykroczenie z art. 96 § 3 k.w. zaistniała negatywna przesłanka procesowa powodująca konieczność umorzenia postępowania podczas, gdy okoliczności sprawy wskazują, że zostało popełnione wykroczenie.

Ponadto wniósł o przedstawienie Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia budzącego poważne wątpliwości zagadnienia prawnego - „czy realizowana obecnie przez oskarżyciela publicznego praktyka stanowiąca, iż brak reakcji właściciela bądź posiadacza pojazdu na skierowane do niego wezwanie do udzielenia informacji o kierowcy pojazdu wypełnia znamiona wykroczenia z art. 96 § 3 k.w. jest procesowo słuszna, czy też właściciela pojazdu należy w pierwszym rzędzie wezwać na przesłuchanie w charakterze osoby podejrzanej, przedstawiając mu tylko zarzut popełnienia wykroczenia drogowego, zakładając, że kierujący pojazdem zazwyczaj jest jego właścicielem.”

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Zażalenie jest zasadne i zasługuje na uwzględnienie, o tyle o ile zmierza do uchylenia zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy do rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Białymstoku.          

Jak słusznie podnosi skarżący, argumentacja Sądu I instancji, która legła u podstaw wydania zaskarżonego rozstrzygnięcia w przedmiocie umorzenia postępowania, a mianowicie wskazująca na to, że czyn, o który został obwiniony A. B.nie zawiera znamion wykroczenia z art. 96 § 3 k.w. – jest wadliwa.

Sięgając do normatywnej treści tego przepisu wskazać należy, że sankcjonuje on naruszenie obowiązku wskazania przez właściciela lub posiadacza pojazdu na żądanie uprawnionego organu, komu powierzył pojazd do kierowania lub używania w oznaczonym czasie, chyba że pojazd został użyty wbrew jego woli i wiedzy przez nieznaną osobę, czemu nie mógł zapobiec. Jako, że jest to wykroczenie indywidualne jego sprawcami mogą być tylko osoby, na których ciąży prawny obowiązek. Osoby te zostały określone w art. 78 ust. 4 ustawy z dnia 20 czerwca 1997 roku Prawo o ruchu drogowym (Dz. U. z 2005 r., Nr 108, poz. 908 t.j.), w którym wymieniono właściciela i posiadacza pojazdu. W wypadku, gdy właścicielem lub posiadaczem pojazdu jest osoba prawna bądź inna jednostka wymieniona w art. 78 ust. 5 w/w ustawy do udzielenia tej informacji obowiązana jest osoba wyznaczona przez organ uprawniony do reprezentowania tego podmiotu na zewnątrz, a w przypadku niewyznaczenia takiej osoby – osoby wchodzące w skład tego organu zgodnie z żądaniem organu, sposobem reprezentacji podmiotu.

Powyższa regulacja została wprowadzona przez ustawodawcę ustawą z dnia 29 października 2010 roku o zmianie ustawy – Prawo o ruchu drogowym oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2010, Nr 225, poz. 1466). Jak wynika, z uzasadnienia projektu w/w ustawy jej ratio legis w zakresie wprowadzenia art. 78 ust. 5 związane było z potrzebą uproszczenia (dotychczas wielostopniowego i niejednokrotnie nieracjonalnie angażującego zasoby osobowe organów kontroli ruchu drogowego) postępowania wyjaśniającego prowadzonego w sprawach, w których właścicielami pojazdów okazywały się podmioty zbiorowe. Jednocześnie wobec faktu nowelizacji art. 78 ustawy Prawo o ruchu drogowym (zwanej dalej p.r.d.) ustawodawca uznał, że celowe w katalogu wykroczeń przeciwko bezpieczeństwu i porządkowi w komunikacji było jednolite uregulowanie tego wykroczenia, stąd wprowadził do kodeksu wykroczeń art. 96 § 3.

Z dniem wejścia w życie opisanej wyżej nowelizacji tj. z dniem 31 grudnia 2010 roku – wolą ustawodawcy – zachowanie polegające na niewskazaniu przez właściciela lub posiadacza pojazdu, na żądanie uprawnionego organu, komu powierzył pojazd do kierowania lub używania w okolicznościach, o których mowa w art. 78 ust. 4 p.r.d. kwalifikuje się jako wypełniające znamiona wykroczenia z art. 96 § 3 k.w.

W obecnym stanie prawnym nie budzi najmniejszych wątpliwości, iż strażnicy gminni (miejscy) na postawie art. 129 b ust. 3 pkt 7 p.r.d. w zw. z art. 129 b ust. 2 pkt 2 a p.r.d. są upoważnieni, w ramach wykonywania kontroli ruchu drogowego, między innymi wobec uczestnika ruchu naruszającego przepisy o  zatrzymaniu lub postoju pojazdów, do żądania od właściciela lub posiadacza pojazdu wskazania, komu powierzył pojazd do kierowania lub używania w oznaczonym czasie.

Jak wynika z uzasadnienia przedmiotowego orzeczenia uwadze Sądu Rejonowego umknął fakt, iż powyższe żądanie nie wiąże się z uprzednią koniecznością uruchomienia jakiegokolwiek działania przewidzianego w przepisach postępowania w sprawach o wykroczenia. Jeżeli zapytany udzieli żądanej informacji i wskaże, komu powierzył pojazd do kierowania lub używania w oznaczonym czasie spełni prawny obowiązek. Obowiązek ten wynika z art. 78 ust. 4 p.r.d. Dopiero konkretna odpowiedź osoby wyżej określonej lub jej brak skutkuje określonym działaniem straży gminnej (miejskiej) w kierunku jednego z czynów przewidzianych w kodeksie wykroczeń i uruchomieniem jednego z trybów przewidzianych w k.p.w. co do określonej osoby. Zdaniem Sądu Odwoławczego ustawodawca przewidział możliwość niewskazania osoby kierującej lub używającej dany pojazd przez zobowiązanego jedynie pod warunkiem wykazania, że pojazd ten został użyty po pierwsze wbrew woli i wiedzy w/w, po drugie przez nieznaną osobę, po trzecie w/w nie mógł temu zapobiec. Warunki te muszą zostać spełnione łącznie. We wszystkich innych wypadkach osoba, od której jest żądana powyższa informacja, a która jej nie udziela, popełnia czyn z art. 96 § 3 k.w.

Zachowanie sprawcze wykroczenia art. 96 § 3 k.w. może być popełnione poprzez działanie bądź zaniechanie. Przykładowo może ono polegać na odmowie wskazania osoby, której został powierzony pojazd, wskazaniu osoby bądź kręgu osób w sposób uniemożliwiający ustalenie konkretnego użytkownika pojazdu w oznaczonym czasie, udzielenie odpowiedzi wymijającej bądź zasłonięcie się niepamięcią. Zaniechanie udzielenia odpowiedzi w ocenie Sądu Odwoławczego również wyczerpuje znamię nieudzielenia odpowiedzi (podobnie - Ryszard A. Stefański: Wykroczenia drogowe, Lex 2011). 

W doktrynie i judykaturze wskazuje się, że umorzenie postępowania w oparciu o art. 5 § 1 pkt 1 lub 2 k.p.w. wchodzi w rachubę jedynie wówczas, gdyby kwestie istnienia czynu, jego znamion i odpowiedzialności obwinionego nie wymagały dalszego dowodzenia. Innymi słowy – sąd winien umorzyć postępowanie w sprawie o wykroczenie w oparciu o negatywne przesłanki procesowe wynikające z art. 5 § 1 pkt 1 lub 2 k.p.w. jedynie wówczas, gdyby od razu – w oparciu o akta sprawy, bez przeprowadzenia dalszego postępowania dowodowego – doszedł do przekonania, że czyn nie zaistniał, ponieważ w zachowaniu obwinionego brak jest znamion czynu, jako wykroczenia, czy wreszcie, że brak jest winy obwinionego (postanowienie SN z dnia 02 lipca 2002 r. IV KKN 264/99, Lex nr 54407, postanowienie SN z dnia 07 czerwca 2006 roku II KK 34/06, Lex nr 192978).

Powyższa sytuacja w niniejszej sprawie nie zachodzi. W trakcie prowadzonego postępowania wyjaśniającego Straż Miejska (k. 9) wysłała do właściciela pojazdu A.B. pytanie, czy kierował pojazdem w czasie popełnienia wykroczenia, informując jednocześnie, że brak odpowiedzi (brak wskazania siebie lub innej osoby) będzie potraktowane, jako odmowa wskazania, a ta skutkuje odpowiedzialnością z art. 96 § 3 k.w. Pouczenie i wezwanie do udzielania informacji zostało mu doręczone (k. 7).

Poza zakresem kontroli Sądu pozostaje jednakże praktyka stosowania obowiązujących przepisów prawnych przez Straż Miejską (mających zastosowanie w różnych stanach fatycznych), z czym wiąże się pytanie prawne, o skierowanie którego do Sądu Najwyższego wnosi skarżący, o czym w dalszej części postanowienia. Sąd Odwoławczy nie udzieli odpowiedzi na pytanie i nie przedstawi schematu postępowania w sprawach jak niniejsza, w jaki sposób oskarżyciel powinien prowadzić postępowanie wyjaśniające, gdyż jest to element praktyki, który badany jest przez Sąd indywidualnie w odniesieniu do zaistniałego stanu faktycznego w danej sprawie. Co do badanej sprawy, wbrew twierdzeniom Sądu Rejonowego, Sąd Okręgowy nie dopatrzył się błędów w piśmie żądającym od właściciela lub posiadacza pojazdu wskazania, komu powierzył pojazd do kierowania lub używania w oznaczonym czasie wraz z pouczeniem związanym z rodzajem udzielonej odpowiedzi bądź jej brakiem. Jeszcze raz podkreślić należy, że upoważnienie do wystosowania pisma i żądanie określonych informacji od określonej osoby jest oparte na wyżej wskazanych i omówionych przepisach ustawy p.r.d, nie zaś na procedurach przewidzianych przez k.p.w. (całkowicie błędne zapatrywania Sądu Rejonowego, co do praw przysługujących osobie do której skierowano powyższe żądanie udzielenia informacji z prawami przysługującymi osobie podejrzanej o popełnienie wykroczenia).

Nie sposób zgodzić się w aktualnym stanie sprawy z argumentacją Sądu I Instancji, iż należało umorzyć postępowanie z uwagi na brak znamion wykroczenia. W ocenie Sądu Okręgowego ocena dokonana przez Sąd I Instancji, jest na chwilę obecną przedwczesna i konieczne jest prowadzenie postępowania dowodowego w sprawie. Dlatego też zaskarżone postanowienie należało uchylić i sprawę przekazać do rozpoznania Sądowi Rejonowemu.

Przechodząc do wniosku oskarżyciela publicznego - Straży Miejskiej o przedstawienie Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienia prawnego budzącego poważne wątpliwości należy zaznaczyć, co wielokrotnie wskazywał Sąd Najwyższy, iż zarówno w jego orzecznictwie, jak i w doktrynie, utrwalony jest pogląd, że przekazanie pytania prawnego jest możliwe wówczas, gdy w sprawie ujawni się zagadnienie o charakterze prawnym, a więc stanowiące istotny problem interpretacyjny, a nadto wymagające zasadniczej wykładni ustawy, czyli dotyczące przepisu rozbieżnie interpretowanego w praktyce sądowej, albo przepisu o oczywiście wadliwej redakcji lub niejasno sformułowanego, umożliwiającego przeciwstawne interpretacje, a jego wyjaśnienie może mieć znaczenie prejudycjalne dla kształtowania przyszłego orzecznictwa. Warunkiem jest również, by wyłoniło się ono podczas rozpoznawania środka odwoławczego i miało znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy w postępowaniu odwoławczym (por. m.in. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 2005 r., o sygn.  I KZP 44/05, opub. w OSNKW 2006, z. 1, poz. 6, postanowienie Sądu Najwyższego z 23 września 2009 r. o sygn. I KZP 15/09, opub. w OSNKW 2009/10/85, Biul. SN 2009/10/23, LEX 518124, a także R. A. Stefański: Instytucja pytań prawnych do Sądu Najwyższego w sprawach karnych, Kraków 2001, s. 254-300, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 czerwca 2010 roku w sprawie o sygn. akt I KZP 8/10, OSNKW 2010/9/76).

Mając powyższe na uwadze jednoznacznie stwierdzić należy, że przedmiotem pytania prawnego skierowanego do Sądu Najwyższego nie może być kwestia, nie dotycząca wyżej wskazanych zagadnień prawnych, a opierająca się na dążeniu do uzyskania potwierdzenia słuszności podejmowanej praktyki przez organy prowadzące postępowanie wyjaśniające, czy uzyskania „gotowej recepty” na procedowanie w każdej sprawie. Abstrahując już od oczywistej konkluzji, że sprawy różnią się od siebie (występują w nich odmienne stany faktyczne), to tok procedowania organów prowadzających przedprocesowe postępowanie wyjaśniające uregulowany jest w przepisach kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia i te przepisy winny być podstawą podejmowanych przez te organy czynności.

Na marginesie nie można zgodzić się z wnioskiem skarżącego ukierunkowanym na uchylenie postanowienia i jednoczesne wszczęcie postępowania w sprawie, skoro zarządzeniem przewodniczącej XIII Wydziału Karnego Sądu Rejonowego w Białymstoku (k. 14) postępowanie w sprawie o wykroczenie z art. 96 § 3 k.w. zostało już wszczęte przeciwko obwinionemu A.B. Oznacza to, że jedynym możliwym rozwiązaniem, w sytuacji przychylenia się do zażalenia skarżącego, jest uchylenie postanowienia i przekazanie sprawy do rozpoznania Sądowi I Instancji.

Z powyższych względów przychylając się do zażalenia orzeczono jak w sentencji postanowienia.