Wyrok z dnia 2 marca 2009 roku, sygn. akt VIII Ka 43/09

Kodeks postępowania karnego zakłada, że w wypadku wskazanym w art. 79 § 1 i 2 k.p.k. przy obronie niezbędnej udział obrońcy jest obowiązkowy w rozprawie oraz w posiedzeniach sądu, w których obowiązkowy jest udział oskarżonego. Na gruncie art. 439 § 1 pkt 10 k.p.k. nie jest istotny powód nieuczestniczenia obrońcy w czynności.

Wyrok z dnia 02 marca 2009 r.

VIII Ka 43/09

Sąd Okręgowy w Białymstoku VIII Wydział Karny Odwoławczy

po rozpoznaniu w dniu 02 marca 2009 roku

sprawy D.S.

oskarżonego z art. 242 § 1 k.k.

na skutek apelacji wniesionej przez oskarżonego

od wyroku Sądu Rejonowego w Białymstoku

z dnia 14 listopada 2008 roku sygn. akt III K 1017/08

Zaskarżony wyrok uchyla i sprawę przekazuje Sądowi Rejonowemu w Białymstoku do ponownego rozpoznania.

UZASADNIENIE

D.S. został oskarżony o to, że w dniu 03 lipca 2007 roku o godz. 10.15. w Choroszczy, rejonu białostockiego będąc pozbawionym wolności na mocy postanowienia Sądu Rejonowego w Suwałkach z dnia 01.06.2006 r. o sygn. akt II K 322/06 dokonał samouwolnienia się ze szpitala SPP ZOZ w Choroszczy tj. czynu z art. 242 § 1 k.k.

Sąd Rejonowy w Białymstoku wyrokiem z dnia 14 listopada 20068 r.,  oskarżonego D.S. uznał za winnego popełnienia zarzucanego mu czynu i za to na mocy art. 242 § 1 k.k. skazał go na karę 5 miesięcy pozbawienia wolności.

Odstąpił od obciążenia oskarżonego opłatą i kosztami postępowania.

Apelację od powyższego wyroku złożył oskarżony D.S. zarzucając rażącą niewspółmierność orzeczonej kary pozbawienia wolności. Wskazując na powyższą podstawę wniósł o warunkowe zawieszenie wykonania orzeczonej kary na okres próby wynoszący dwa lata.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Nie wdając się w merytoryczną ocenę zarzutów podniesionych w apelacji należy stwierdzić, iż zaskarżony wyrok podlega uchyleniu, albowiem Sąd I instancji orzekający w sprawie dopuścił się co najmniej obrazy przepisów postępowania , która mogła mieć wpływ na treść orzeczenia (art. 438 pkt. 2 kpk). Mianowicie z obrazą przepisu art. 6 kpk pozbawił D.S. prawa do obrony, które zostało zagwarantowane również w Konstytucji RP i stanowi jedną z podstawowych gwarancji procesowych oskarżonego. Z akt sprawy wynika bowiem, że oskarżony wprawdzie posiadał formalnie ustanowionego obrońcę z urzędu, ale faktycznie został on pozbawiony możliwości wykonywania swoich funkcji obrończych. Nie można przy tym wykluczyć, że w sprawie zaistniała bezwzględna przyczyna odwoławcza określona w art. 439 § 1 pkt 10 k.p.k.

Zgodnie ze wskazanym przepisem niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów oraz wpływu uchybienia na treść orzeczenia Sąd odwoławczy uchyla zaskarżone orzeczenie, jeżeli oskarżony w postępowaniu sądowym nie miał obrońcy w wypadkach określonych w art. 79 § 1 i 2 k.p.k. oraz art. 80 k.p.k. lub obrońca nie brał udziału w czynnościach, w których jego udział był obowiązkowy.

Kodeks postępowania karnego zakłada, że przy obronie niezbędnej w wypadku wskazanym w art. 79 § 1 i 2 k.p.k. udział obrońcy jest obowiązkowy w rozprawie oraz w posiedzeniach sądu, w których obowiązkowy jest udział oskarżonego. Na gruncie art. 439 § 1 pkt 10 k.p.k. nie jest istotny powód nieuczestniczenia obrońcy w czynności (Komentarz do art.439 kodeksu postępowania karnego (Dz.U.97.89.555), [w:] T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Zakamycze, 2003, wyd. III. Stan prawny: 2004.01.01).

Z akt sprawy wynika, że w toku postępowania przygotowawczego Prokurator Prokuratury Rejonowej w Białymstoku postanowieniem z dnia 09 sierpnia 2007 roku powołał dwóch biegłych lekarzy psychiatrów w celu ustalenia czy D.S. cierpi na chorobę psychiczną, upośledzenie umysłowe lub inne zakłócenia czynności psychicznych, z powodu których nie mógł rozpoznać znaczenia swojego czynu lub pokierować swoim postępowaniem bądź zdolność ta była ograniczona w stopniu znacznym oraz czy aktualny stan zdrowia pozwala D.S. na udział w postępowaniu i czy jego pozostawanie na wolności grozi ponownym popełnieniem przez niego czynu zabronionego.

Na wniosek Prokuratury Rejonowej w Białymstoku D.S. został ustanowiony obrońca z urzędu.

Biegli w opinii sądowo – psychiatrycznej nie stwierdzili u D.S. choroby psychicznej ani upośledzenia umysłowego. Uznali, iż w jego przypadku warunki określone w art. 31 § 1 i 2 k.k. nie mają zastosowania.

W związku z tym, w toku postępowania przygotowawczego, upoważniony Sędzia Sądu Rejonowego w Białymstoku zarządzeniem z dnia 20 września 2007 roku cofnął D.S. wyznaczenie obrońcy z urzędu.

Postanowieniem z dnia 20 listopada 2007 roku już na etapie postępowania sądowego, Sąd Rejonowy ponownie ustanowił oskarżonemu D.S. obrońcę z urzędu w osobie tego samego adwokata.

Wydane w tym przedmiocie orzeczenie nie zawiera jednak uzasadnienia  jak też podstawy prawnej podjętej decyzji co uniemożliwia jej kontrolę w postępowaniu odwoławczym nie tylko w zakresie jej zasadności. Nie można również jednoznacznie ustalić czy udział tak ustanowionego obrońcy z urzędu na rozprawie przed Sadem I instancji był obowiązkowy.

Można jedynie przypuszczać, że podstawę ustanowienia oskarżonemu obrońcy z urzędu stanowił art. 79 § 2 k.p.k .tj. Sąd Rejonowy uznał, iż w sprawie zachodzą okoliczności utrudniające obronę w związku z informacją uzyskaną z KWP Wydział Konwojowy w Białymstoku, że D.S. przebywa na leczeniu w SP ZOZ w Toszkach na skutek zastosowanego wobec jego osoby środka zabezpieczającego postanowieniem Sądu Rejonowego w Suwałkach z dnia 25 września 2007 r. Brak wniosku w tym przedmiocie ze strony oskarżonego jak też treść opinii sądowo – psychiatrycznej wydanej w niniejszej sprawie nie wskazuje bowiem, aby podstawę ustanowienia obrońcy z urzędu stanowił przepis art. 78 § 1 kpk lub art. 79 § 1 kpk. Domniemywać należy zatem, że Sąd I instancji uznał, iż z uwagi na stan zdrowia psychicznego w jakim wówczas znajdował się oskarżony nie był on w stanie bez pomocy obrońcy należycie realizować swojej obrony.

Z tego też powodu postanowieniem z dnia 03 grudnia 2007 roku dopuścił dowód z opinii biegłych lekarzy psychiatrów celem ustalenia aktualnego stanu zdrowia psychicznego oskarżonego oraz wydania opinii  oraz czy może on brać udział w toczącym się postępowaniu sądowym. Biegli w pierwszej z wydanych opinii stwierdzili jednakże, że D.S. nie może brać udziału w postępowaniu sądowym, gdyż odbywa terapię odwykową a jego stan psychiczny jest niestabilny. Stan zdrowia psychicznego oskarżonego był też przyczyną zawieszenia postępowania karnego w sprawie, które zostało ponownie podjęte dopiero w dniu 18 czerwca 2008 r.

Zauważyć też należy, iż obrońca oskarżonego do momentu wyznaczenia pierwszej rozprawy głównej (zarządzenie z dnia 29 sierpnia 2008 roku – k 136) była informowana o przebiegu postępowania sądowego. Doręczono jej odpis aktu oskarżenia, postanowienia Sądu         Rejonowego w Białymstoku w przedmiocie dopuszczenia dowodu z opinii biegłych, zawieszenia postępowania i jego podjęcia.

Z nieznanych przyczyn obrońca oskarżonego nie była już natomiast powiadomiona o wyznaczonych terminach rozprawy, która odbyła się w dniach 01 października 2008 roku i 14 listopada 2008 roku.            W aktach sprawy brak jest orzeczenia Sądu bądź też zarządzenia przewodniczącego wydziału lub upoważnionego sędziego, iż oskarżonemu został cofnięty wyznaczony obrońca z urzędu. W tym stanie rzeczy (wobec nie złożenia przez oskarżonego wniosku w trybie art. 78 § 1 kpk) należy przyjąć, iż oskarżony D.S. miał w postępowaniu sądowym obrońcę ustanowionego z urzędu na podstawie art. 79 § 2 kpk k.p.k., którego udział w rozprawie przed Sądem I instancji był obowiązkowy, albowiem  obowiązkowy był również udział oskarżonego (art. 79 § 3 kpk). Wprawdzie ustawodawca w pewnych przypadkach dopuszcza prowadzenie rozprawy pod nieobecność oskarżonego, jednakże żadna z tych sytuacji w niniejszej sprawie nie zachodziła. Sąd Rejonowy przeprowadził jednak postępowanie sądowe pod nieobecność obrońcy z urzędu, którego obecność (w świetle przesłanek, które najprawdopodobniej legły u podstaw decyzji o wyznaczeniu obrońcy z urzędu) była obowiązkowa, co stanowi bezwzględną przyczynę uchylenia orzeczenia w postępowaniu odwoławczym.

       W związku z powyższym Sąd Okręgowy kierując się dyrektywą art. 436 kpk ograniczył rozpoznanie środka odwoławczego do wskazanego uchybienia podlegającego uwzględnieniu z urzędu, uznając, że rozpoznanie w tym zakresie jest wystarczające do wydania orzeczenia, zaś rozpoznanie zarzutów podniesionych w apelacji oskarżonego byłoby przedwczesne.

       Z tych też względów orzeczono jak w sentencji.