Postanowienie z dnia 12 stycznia 2011 roku, sygn. akt II Cz 1027/10
Obowiązku ustalenia z urzędu kręgu osób zainteresowanych wynikiem postępowania o stwierdzenie zasiedzenia Sąd nie może realizować poprzez zobowiązanie wnioskodawcy do złożenia postanowień o stwierdzeniu nabycia spadku przez te osoby. Zobowiązanie takie niejednokrotnie byłoby bardzo utrudnione lub wręcz niemożliwe do wykonania przez wnioskodawcę, a tym samym pociągałoby za sobą niemożność uregulowania stanu prawnego nieruchomości. Celem ustalenia kręgu zainteresowanych Sąd może jedynie żądać od wnioskodawcy lub uczestników postępowania informacji, które pozwolą ustalić krąg zainteresowanych i - jeżeli nie biorą udziału w postępowaniu - wezwać ich do udziału w sprawie. Jeżeli zaś wnioskodawca lub uczestnicy postępowania nie są w stanie wskazać innych zainteresowanych Sąd wezwie innych zainteresowanych do udziału w sprawie o stwierdzenie zasiedzenia przez ogłoszenie.
W sytuacji kiedy udział w spadku po określonej osobie lub osobach przekłada się na postanowienie o stwierdzeniu zasiedzenia Sąd wezwie wnioskodawcę do przedłożenia postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po takich osobach. Sytuacja taka zaistnieje wówczas, kiedy podczas biegu zasiedzenia będzie miało miejsce przejście posiadania ze spadkodawcy na jego spadkobiercę w związku z otwarciem spadku. Postanowienie to będzie również konieczne, jeżeli termin zasiedzenia upłynął na rzecz spadkodawcy, a jednocześnie posiadanie samoistne jednego ze spadkobierców jest na tyle długie, że nabył on przez zasiedzenie udziały innych spadkobierców.
POSTANOWIENIE SĄDU OKRĘGOWEGO W BIAŁYMSTOKU
z dnia 12 stycznia 2011 roku, sygn. akt II Cz 1027/10
Przewodniczący: SSO Bogusław Suter
Sędziowie SO: Beata Wojtasiak
Barbara Puchalska
Sąd Okręgowy w Białymstoku II Wydział Cywilny Odwoławczy po rozpoznaniu w dniu 12 stycznia 2011 roku w Białymstoku na posiedzeniu niejawnym sprawy z wniosku Wacława R.
z udziałem Czesława R., Władysława D., Mariana D., Józefa D., Wiesława R., Tadeusza R., Arkadiusza D., Sławomira R., Piotra R., Adama R., Marka R., Arkadiusza D., Adama D., Eugenii W., Aliny R., Danuty R., Katarzyny R, Anny P., Danuty D., Elżbiety Ł., Ewy P., Lucyny D., Agnieszki D., Henryki D. i Czesławy D. o stwierdzenie zasiedzenia na skutek zażalenia wnioskodawcy od postanowienia Sądu Rejonowego w Białymstoku z dnia 25 października 2010 roku w sprawie II Ns 3628/09
postanawia:
uchylić zaskarżone postanowienie.
UZASADNIENIE
Zaskarżonym postanowieniem Sąd Rejonowy w Białymstoku zawiesił postępowanie w sprawie. W uzasadnieniu wskazał, że zarządzeniem z dnia 5 października 2010 roku zobowiązano wnioskodawcę do złożenia w terminie 1 miesiąca prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po rodzicach Władysławie i Zofii R., po siostrze Władysławie D., po bracie Kazimierzu R., po bracie Heliodorze R., a w braku postanowień do wystąpienia z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku po w/w osobach do właściwych sądów pod rygorem zawieszenia postępowania. W zakreślonym terminie wnioskodawca nie wykonał jednak tego zobowiązania. Sąd Rejonowy podkreślił, iż przedmiotem postępowania jest stwierdzenie nabycia własności nieruchomości na rzecz wnioskodawcy i jego żony Anny R., przy czym nieruchomość objęta wnioskiem była we władaniu rodziców wnioskodawcy Władysława i Anny małżonków R., a po ich śmierci władanie wykonywał wnioskodawca. Ojciec wnioskodawcy zmarł w 1959 roku, zaś matka w 1980 roku. Wnioskodawca nie wskazał zaś, na jakiej podstawie i od którego roku rodzice weszli w posiadanie nieruchomości objętej wnioskiem, czy nabyli własność przez zasiedzenie. W ocenie Sądu Rejonowego ustalenia powyższe oraz ustalenia kręgu spadkobierców ustawowych po Władysławie i Zofii R. oraz ich zstępnych na podstawie prawomocnego postanowienia ma istotne znaczenie, bowiem ma wpływ na ustalenie wysokości udziałów spadkodawcy, które nabył ze spadkobrania po rodzicach. W przypadku zasiedzenia na rzecz rodziców wnioskodawcy, wnioskodawca dziedziczy należny mu udział, a w przypadku braku terminu do zasiedzenia na rzecz poprzedników prawnych wnioskodawcy, również udział spadkowy ma znaczenie do ustalenia wysokości udziału i terminu do zasiedzenia. Zdaniem Sądu Rejonowego brak prawomocnych postanowień o stwierdzeniu nabycia spadku uniemożliwia ustalenie prawidłowych udziałów w nieruchomości w sprawie o zasiedzenie. Jako podstawę prawną swego rozstrzygnięcia Sąd Rejonowy wskazał art. 177 § 1 pkt 6 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.
Zażalenie na powyższe postanowienie złożył wnioskodawca. Podniósł, iż krąg spadkobierców Władysława i Zofii R. może być przez Sąd ustalony w postępowaniu o stwierdzenie zasiedzenia bez konieczności składania dodatkowych wniosków o stwierdzenie nabycia spadku. Podniósł, że nie ma żadnej wiedzy na temat spadkobierców. Zaznaczył też, że w jego ocenie zasiedzenie nastąpiło na jego rzecz, a nie na rzecz jego rodziców, a w sytuacji nabycia przez wnioskodawcę przez zasiedzenie własności całej nieruchomości nie ma potrzeby ustalania ułamków, w jakich dziedziczą spadkobiercy Władysława i Zofii R..
Wskazując na powyższe wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia.
Sąd Okręgowy zważył, co następuje:
Zażalenie podlegało uwzględnieniu, pomimo, iż podniesione w nim zarzuty częściowo były chybione.
Z przepisów art. 510 § 1 i 2 k.p.c. wynika zasada, że w postępowaniu nieprocesowym, w tym postępowaniu o stwierdzenie zasiedzenia konieczny jest udział podmiotów zainteresowanych, tj. wszystkich osób których praw dotyczy wynik postępowania. Obowiązkiem sądu jest zatem badanie, czy wszystkie zainteresowane osoby są uczestnikami postępowania.
Ustawodawca przywiązuje istotną wagę do zachowania wymogu koniecznego uczestniczenia w postępowaniu o stwierdzenie zasiedzenia wszystkich osób zainteresowanych, skoro w szczególnym art. 609 § 2 k.p.c. stanowi o wezwaniu zainteresowanych przez ogłoszenie, gdy wnioskodawca nie wskazał takich osób.
W orzecznictwie i piśmiennictwie wyjaśniono, iż w sprawie o zasiedzenie do kręgu zainteresowanych należy zaliczyć nie tylko dotychczasowego właściciela i jego spadkobierców, ale także pozostałych - innych niż wnioskodawca - posiadaczy samoistnych, posiadaczy zależnych, osoby dysponujące prawem rzeczowym na zasiadywanej nieruchomości, jak też posiadaczy gruntów sąsiednich, jeżeli roszczą sobie prawo do własności nieruchomości lub przygranicznych pasów gruntu (por. np. uchwały Sądu Najwyższego z dnia 18 grudnia 1974 r., III CZP 88/74, OSNCP 1976, nr 1, poz. 4 i z dnia 8 lipca 1975 r., III CZP 51/75, OSPiKA 1976, nr 11, poz. 204, orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 2 marca 1950 r., Ł.C. 65/50, OSN 1951, nr 1, poz. 5 oraz postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 1966 r., III CR 78/66, OSNCP 1967, nr 5, poz. 83, z dnia 22 grudnia 1966 r., III CR 309/66, OSNCP 1967, nr 6, poz. 114, z dnia 29 grudnia 1967 r., III CR 59/67, OSNCP 1968, nr 7, poz. 128, z dnia 5 października 1971 r., III CRN 271/71, OSNCP 1972, nr 2, poz. 41, z dnia 7 lipca 1993 r., II CRN 73/93, nie publ., z dnia 10 września 1993 r., I CRN 111/93, nie publ. i z dnia 30 stycznia 2000 r., I CKN 1359/00, nie publ.).
Obowiązku ustalenia z urzędu kręgu osób zainteresowanych wynikiem postępowania o stwierdzenie zasiedzenia Sąd nie może jednak realizować poprzez zobowiązanie wnioskodawcy do złożenia postanowień o stwierdzeniu nabycia spadku przez te osoby. Zobowiązanie takie niejednokrotnie byłoby bardzo utrudnione lub wręcz niemożliwe do wykonania przez wnioskodawcę, a tym samym pociągałoby za sobą niemożność uregulowania stanu prawnego nieruchomości.
Przy przyjęciu odmiennego stanowiska zbędne byłyby też instrumenty, jakimi dysponuje Sąd w oparciu o art. 609 § 2 k.p.c., co przy założeniu racjonalności ustawodawcy, jest niedopuszczalne. Podkreślenia wymaga także to, że ustawodawca nie nałożył na wnioskodawcę w postępowaniu o stwierdzenie zasiedzenia, odmiennie niż w postępowaniu o dział spadku (art. 680 § 1 k.p.c.), generalnego obowiązku powołania się na postanowienie o stwierdzenie nabycia spadku. W tej sytuacji nie można uznać, iż taki obowiązek może zostać nałożony na wnioskodawcę przez Sąd.
Zatem celem ustalenia kręgu zainteresowanych Sąd może jedynie żądać od wnioskodawcy lub uczestników postępowania informacji, które pozwolą ustalić krąg zainteresowanych i - jeżeli nie biorą udziału w postępowaniu - wezwać ich do udziału w sprawie. Jeżeli zaś wnioskodawca lub uczestnicy postępowania nie są w stanie wskazać innych zainteresowanych Sąd wezwie innych zainteresowanych do udziału w sprawie o stwierdzenie zasiedzenia przez ogłoszenie.
Poczynione wyżej uwagi odnoszą się do formalnego aspektu uczestnictwa w postępowaniu o stwierdzenie zasiedzenia.
Aspekt ten należy jednak odróżnić od materialnych skutków uczestnictwa w tym postępowaniu, a zatem kiedy postanowienie o stwierdzeniu zasiedzenia przekłada się na sferę praw podmiotowych wnioskodawcy bądź też innego uczestnika postępowania.
Pamiętać przy tym należy, iż w postępowaniu o stwierdzenie zasiedzenia, zgodnie z art. 610 k.p.c., stosuje się odpowiednio przepisy o stwierdzeniu nabycia spadku, w tym art. 670 § 1 i art. 677 § 1 k.p.c., co oznacza, że sąd z urzędu bada, kto nabył własność nieruchomości przez zasiedzenie. Sąd ma obowiązek stwierdzić nabycie własności w drodze zasiedzenia przez osoby, które spełniły przesłanki zasiedzenia, nawet jeżeli są to osoby inne niż wskazane we wniosku, nie jest zatem w tym zakresie nim związany (porównaj między innymi orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 2001 r. I CKN 1359/00, z dnia 10 stycznia 2002 r., I CZ 194/01, z dnia 29 maja 1998 r. II CKU 172/97, nie publ. oraz z dnia 23 września 1999 r. III CKN 352/98, OSNC 2000/3/62).
W sytuacji kiedy udział w spadku po określonej osobie lub osobach przekłada się na postanowienie o stwierdzeniu zasiedzenia Sąd wezwie wnioskodawcę do przedłożenia postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po takich osobach. Sytuacja taka zaistnieje wówczas, kiedy podczas biegu zasiedzenia będzie miało miejsce przejście posiadania ze spadkodawcy na jego spadkobiercę w związku z otwarciem spadku. Wówczas, stosownie do art. 176 k.c. sąd doliczy do czasu posiadania obecnego posiadacza czas posiadania jego poprzednika. W takiej sytuacji spadkobierca zasiedzi udział w nieruchomości odpowiadający jego udziałowi w spadku po poprzedniku. Jego posiadanie samoistne może być na tyle długie, że nabędzie on przez zasiedzenie także udziały w nieruchomości innych spadkobierców, ale nabycie tych udziałów nastąpi w innej dacie, niż nabycie udziału w nieruchomości odpowiadającego jego udziałowi w spadku po rodzicach. W tych okolicznościach wprawdzie własność nieruchomości przez zasiedzenie nabędzie jeden spadkobierca, ale nabycie poszczególnych udziałów w tej nieruchomości nastąpi w innych datach, wobec czego konieczne jest postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku po spadkodawcy dla prawidłowego określenia tych udziałów. Postanowienie to będzie również konieczne, jeżeli termin zasiedzenia upłynął na rzecz spadkodawcy, a jednocześnie posiadanie samoistne jednego ze spadkobierców jest na tyle długie, że nabył on przez zasiedzenie udziały innych spadkobierców. Wówczas Sąd stwierdzi na rzecz spadkobiercy nabycie przez zasiedzenie jedynie udziału w nieruchomości, którego spadkobierca nie jest właścicielem z tytułu dziedziczenia.
Wbrew stanowisku wnioskodawcy należy uznać, że w przedstawionych wyżej sytuacjach Sąd nie jest władny do ustalenia samodzielnie przymiotu spadkobierców. W postępowaniu o stwierdzenie zasiedzenia Sąd dysponuje bowiem jedynie wyjaśnieniami wnioskodawcy i uczestników postępowania, podczas gdy w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku do dyspozycji ma akty stanu cywilnego, zapewnienie spadkobiercy (art. 671 k.p.c.). Ryzyko błędnego ustalenia spadkobierców i przysługujących im udziałów w spadku, co będzie miało bezpośrednie przełożenie na postanowienie o stwierdzeniu zasiedzenia jest zatem znaczne. Z kolei postanowienie o stwierdzeniu zasiedzenia, choć mające charakter deklaratywny, stanowi formalny tytuł własności nieruchomości. Jest ono podstawą wpisu do księgi wieczystej, obrotu tą nieruchomością. Instrumenty, jakimi dysponuje Sąd w postępowaniu o stwierdzenie zasiedzenia, a jednocześnie doniosłość wydanego w tym postępowaniu postanowienia przemawiają za tym, aby w sytuacji kiedy udział spadkowy przekłada się na orzeczenie o stwierdzeniu zasiedzenia, Sąd zobowiązał wnioskodawcę do przedstawienia postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku dla prawidłowego określenia tego udziału.
Przemawia za tym też doniosłość postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku (art. 1027-1028 k.c.).
Mając powyższe na uwadze należy stwierdzić, iż postanowienie Sądu pierwszej instancji w przedmiocie zawieszenia postępowania z uwagi na nie przedstawienie przez wnioskodawcę postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po jego rodzicach było przedwczesne zaś z uwagi na nie przedstawienie postanowień o stwierdzeniu nabycia spadku po siostrze Władysławie D., po bracie Kazimierzu R., po bracie Heliodorze R., a w braku postanowień do wystąpienia z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku po w/w osobach - niezasadne. Sąd ten nie poczynił bowiem żadnych ustaleń co do tego, na jakiej podstawie rodzice wnioskodawcy Władysław i Zofia R. posiadali nieruchomość objętą wnioskiem o stwierdzenie zasiedzenia, a także od kiedy posiadali tę nieruchomość. W takiej sytuacji nie sposób uznać, że postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku po rodzicach wnioskodawcy będzie miało przełożenie na postanowienie o stwierdzeniu zasiedzenia, a tylko wówczas, jak wskazano powyżej, zasadnym jest zobowiązanie wnioskodawcy do przedłożenia postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po Władysławie i Zofii Rymaszewskich, jako jego poprzednikach. Z kolei postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po rodzeństwie wnioskodawcy – jak wyżej wskazano – nie są niezbędne dla ustalenia kręgu osób zainteresowanych, które powinny być uczestnikami postępowania w przedmiotowej sprawie.
Mając te okoliczności na uwadze na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. orzeczono jak w sentencji.