Postanowienie z dnia 24 września 2010 roku, sygn. akt II Ca 626/10

Wykonaniu w postępowaniu unormowanym w art. 598¹ i nast. k.p.c. podlegać może także postanowienie regulujące osobiste kontakty rodziców z dzieckiem, jeżeli wiążą się one z obowiązkiem oddawania dziecka na czas kontaktu. (…)W doktrynie podkreśla się, że postępowanie to przebiega, co do zasady, w dwu etapach: rozstrzygającym (art. 598¹ - 598⁵ k.p.c.) i wykonawczym (art. 598⁶-598¹³ k.p.c.) Etap pierwszy zwykle zostaje „skonsumowany” w sprawie o ustalenie kontaktów, zakończonej postanowieniem nakładającym na zobowiązanego powinność wydawania dziecka uprawnionemu w określonych, powtarzających się terminach. O ile więc orzeczenie regulujące kontakty jest kompletne w powyższym znaczeniu, jest ono jednocześnie orzeczeniem „o odebranie osoby”, o którym mowa w art. 598⁵ kpc. Jeśli orzeczony już obowiązek oddawania dziecka uprawnionemu na czas kontaktów nie jest wykonywany przez zobowiązanego dobrowolnie, podlegać on może przymusowemu wykonaniu w trybie art. 598⁶  i nast. kpc, bowiem orzeczenie o kontaktach, jako prawomocne i wykonalne, wiąże zarówno zainteresowane osoby, jak i sąd do którego uprawniony zwrócił się o jego przymusowe wykonanie.

POSTANOWIENIE SĄDU OKRĘGOWEGO W BIAŁYMSTOKU

z dnia 24 września 2010 roku, sygn. akt II Ca 626/10

Sąd Okręgowy w Białymstoku II Wydział Cywilny Odwoławczy po rozpoznaniu w dniu 24 września 2010 r. w Białymstoku na rozprawie sprawy z wniosku Daniela C. z udziałem Sławomiry H. oraz Prokuratora Prokuratury Okręgowej w Białymstoku o odebranie małoletniego na skutek apelacji uczestniczki postępowania od postanowienia Sądu Rejonowego w Białymstoku z dnia 7 czerwca 2010 r. sygn. akt V Nsm  135/10

postanawia:

1. uchylić zaskarżone postanowienie i umorzyć postępowanie w sprawie;
2. zasądzić od wnioskodawcy na rzecz uczestniczki postępowania  kwotę 60 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego w postępowaniu odwoławczym.

Uzasadnienie

            Wnioskodawca Daniel C., po ostatecznym sprecyzowaniu wniosku, domagał się wyznaczenia uczestniczce postępowania terminu do wykonania orzeczenia ze sprawy V Nsm 50/07 Sądu Rejonowego w Białymstoku, regulującego jego osobiste kontakty z małoletnim synem Michałem C..

Uczestniczka postępowania Sławomira H. oraz Prokurator wnosili o oddalenie wniosku.

Postanowieniem z 7 czerwca 2010 roku Sąd Rejonowy w Białymstoku zobowiązał Sławomirę H. do wykonania postanowienia Sądu Rejonowego w Białymstoku z dnia 7 kwietnia 2009 roku w sprawie V Nsm 50/07, zmienionego postanowieniem Sądu Okręgowego w Białymstoku z dnia 10 września 2009 roku w sprawie II Ca 515/09, ustalającego kontakty Daniela C. z małoletnim Michałem C., począwszy od dnia 19 czerwca 2010 roku, pod rygorem obciążenia wydatkami sądowymi związanymi z udziałem kuratora w czynności i orzekł o kosztach postępowania. Sąd ten ustalił, że małoletni Michał C. jest synem Daniela C. i Sławomiry H., urodzonym w dniu 14 lutego 2002 roku. Wyrokiem Sądu Okręgowego w Białymstoku z dnia 28 grudnia 2005 roku w sprawie I C 1077/05 małżeństwo rodziców małoletniego zostało rozwiązane przez rozwód z jednoczesnym powierzeniem im obojgu władzy rodzicielskiej i ustaleniem miejsca pobytu dziecka przy matce. Następnie, postanowieniem Sądu Rejonowego w Białymstoku z dnia 7 kwietnia 2009 roku w sprawie V Nsm 50/07, skorygowanym przez Sąd Okręgowy w Białymstoku (sygn. akt II Ca 515/09), określone zostały osobiste kontakty wnioskodawcy z synem w I, III i V sobotę i niedzielę każdego miesiąca tj. w sobotę od godziny 10.00 do 18.00, w niedzielę od godziny 16.00 do 19.00, bez obecności matki, z prawem zabierania małoletniego poza miejsce zamieszkania, a ponadto w prawosławne Święta Bożego Narodzenia - 6, 7, 8 stycznia w roku nieparzystym od godziny 10.00 do 18.00 każdego dnia oraz w katolickie Święta Wielkiej Nocy - w latach parzystych w I i II dzień tych świąt od godziny 10.00 do 18.00, z prawem zabierania dziecka poza miejsce jego zamieszkania, bez obecności matki. W orzeczeniu tym Sąd zobowiązał też matkę do wydawania dziecka ojcu, a ojca do jego odprowadzania – w ustalonych postanowieniem terminach. Sąd Rejonowy w oparciu o wyniki przeprowadzonego postępowania dowodowego ustalił, że kontakty nie były realizowane w sposób określony w orzeczeniu sądu bowiem uczestniczka postępowania uniemożliwiała uprawnionemu osobistą styczność z synem poza miejscem zamieszkania i bez jej obecności. Podzielając stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w uchwale z 28 sierpnia 2008 r. w sprawie III CZP 75/08, Sąd Rejonowy przyjął, że przymusowa realizacja orzeczenia sądu w przedmiocie kontaktów wnioskodawcy z synem podlega reżimowi postępowania uregulowanego w art. 598¹ i nast. kpc, w tym także w art.  598⁵ kpc, zgodnie z którym należy w postanowieniu o odebraniu osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką określić termin, w jakim zobowiązany powinien oddać tę osobę uprawnionemu. Podkreślił też, że celem tego postępowania jest realizacja prawomocnego orzeczenia w sytuacji odmowy dobrowolnego wydawania dziecka przez zastosowanie środków, które wymuszą na zobowiązanej wykonywanie jej obowiązków, nie zaś ewentualna modyfikacja tych obowiązków. Reasumując, Sąd Rejonowy uznał, że żądanie wniosku o wydanie w tym postępowaniu postanowienia, o jakim mowa w  art.  598⁵ kpc, jest zasadne, co skutkowało wyznaczeniem zobowiązanej terminu do dnia 19 czerwca 2010 roku na wykonanie obowiązku wynikającego z postanowienia z dnia 7 kwietnia 2009 roku w sprawie V Nsm 50/07, z jednoczesnym zagrożeniem obciążenia wydatkami sądowymi związanymi z udziałem kuratora w czynności odebrania dziecka.

Postanowienie to, w pkt I, zaskarżyła uczestniczka postępowania Sławomira H.. W apelacji zarzuciła Sądowi I instancji istotne uchybienia procesowe, polegające na naruszeniu:

•          art. 233 § 1 k.p.c. przez przekroczenie granicy swobodnej oceny dowodów poprzez:

-           uznanie, iż uczestniczka postępowania Sławomira H. była przeciwna zabieraniu dziecka przez Daniela C. poza jego stałe miejsce zamieszkania oraz, że nie przygotowywała odpowiednio dziecka do spotkań z ojcem i angażowała małoletniego w tym czasie w inne zajęcia, aby nie wychodził z ojcem poza miejsce zamieszkania,

-           ustalenie okoliczności przebiegu kontaktów Daniela C. z dzieckiem jedynie w oparciu o dowód z przesłuchania świadków zgłoszonych przez wnioskodawcę i pominięcie zeznań świadków zgłoszonych przez nią;

•          art. 328 § 2 k.p.c. przez brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego, niewskazanie przyczyn, dla których Sąd odmówił mocy dowodowej zeznaniom świadków uczestniczki postępowania, a walor wiarygodności przyznał jedynie zeznaniom świadków wnioskodawcy.

Wskazując na powyższe apelująca wniosła o zmianę zaskarżonego postanowienia w zaskarżonej części i oddalenie wniosku oraz o zasądzenie na jej rzecz kosztów postępowania za instancję odwoławczą, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

SĄD OKRĘGOWY ZWAŻYŁ, CO NASTĘPUJE:

W wyniku zmian dokonanych ustawą z dnia 19 lipca 2001 roku o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego, ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz ustawy o komornikach sądowych i egzekucji (Dz.U. Nr 98, poz. 1069) postępowanie w sprawach o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką toczy się według przepisów art. 598¹ i nast. k.p.c.

W doktrynie podkreśla się, że postępowanie to przebiega, co do zasady, w dwu etapach: rozstrzygającym (art. 598¹ - 598⁵ k.p.c.) i wykonawczym (art. 598⁶-598¹³ k.p.c.). Faza pierwsza – której przedmiotem jest rozstrzygnięcie o obowiązku oddania osoby może toczyć się samodzielnie, w trybie art. 598¹ - 598⁵ k.p.c., ale może również stanowić część postępowania rozpoznawczego w innych sprawach, np. opiekuńczego dotyczącego władzy rodzicielskiej, w sprawie o rozwód, separację, unieważnienie małżeństwa lub o zmianę takich rozstrzygnięć (możliwość taka wynika wprost z art. 598² § 2 kpc). W celu przymusowego wykonania orzeczenia zobowiązującego do oddania osoby, wydanego w ramach innego postępowania, wystarczające więc będzie złożenie przez uprawnionego wniosku do sądu opiekuńczego o zlecenie kuratorowi przymusowego odebrania, inicjującego etap drugi – wykonawczy. W takim wypadku z reguły zbędne będzie ponowne wydawanie postanowienia, o jakim mowa w art. 598⁵ k.p.c., chyba że zachodzi jeszcze potrzeba określenia terminu do dobrowolnego wykonania tego obowiązku. Potrzeba taka będzie zachodziła wówczas, gdy termin nie wynika z wydanego w innym postępowaniu orzeczenia zobowiązującego do oddania. Drugie stadium postępowania o odebranie osoby (realizacyjne) będzie więc wchodziło w grę dopiero wówczas, gdy zobowiązany - mimo nałożonego na niego przez sąd obowiązku oddania - nie zrobi tego dobrowolnie w wyznaczonym terminie i uprawniony zażąda odebrania przymusowego (tak J. Jagieła: Postępowanie w sprawach o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką, Mon. Pr. 2002, nr 19; tenże: Postępowanie w sprawach o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką (stadium wykonawcze), Mon. Pr. 2003, nr 6; Z. Świeboda: Orzekanie i wykonywanie orzeczeń w sprawach o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką, Mon.Pr. 2003, nr 1; J. Gudowski: Postępowanie w sprawach o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką, PS 2002, nr 1).

Sąd Okręgowy podziela, mające oparcie w uchwale z dnia 28 sierpnia 2008 roku, w sprawie III CZP 75/08  (OSNC 2009/1/12) stanowisko Sądu I instancji, że wykonaniu w postępowaniu unormowanym w art. 598¹ i nast. k.p.c. podlegać może także postanowienie regulujące osobiste kontakty rodziców z dzieckiem, jeżeli wiążą się one z obowiązkiem oddawania dziecka na czas kontaktu. Przenosząc na ten grunt powyższe uwagi, dotyczące konstrukcji postępowania o odebranie osoby i możliwych wariantów przebiegu jego pierwszego etapu (rozpoznawczego), stwierdzić więc należy, że etap ten zwykle zostaje „skonsumowany” w sprawie o ustalenie kontaktów, zakończonej postanowieniem nakładającym na zobowiązanego powinność wydawania dziecka uprawnionemu w określonych, powtarzających się terminach. O ile więc orzeczenie regulujące kontakty jest kompletne w powyższym znaczeniu, jest ono jednocześnie orzeczeniem „o odebranie osoby”, o którym mowa w art. 598⁵  kpc. Jeśli orzeczony już obowiązek oddawania dziecka uprawnionemu na czas kontaktów nie jest wykonywany przez zobowiązanego dobrowolnie, podlegać on może przymusowemu wykonaniu w trybie art. 598⁶  i nast. kpc, bowiem orzeczenie o kontaktach, jako prawomocne i wykonalne, wiąże zarówno zainteresowane osoby, jak i sąd do którego uprawniony zwrócił się o jego przymusowe wykonanie.

Jak trafnie zauważył Sąd Rejonowy, w postępowaniu o odebranie osoby kognicja sądu nie obejmuje modyfikacji orzeczonych kontaktów. Uznając wniosek Daniela C. za uzasadniony, uznał on jednak za konieczne powtórne nałożenie na zobowiązaną obowiązków o treści identycznej, jak wynikające z orzeczenia o kontaktach. Tymczasem, w ocenie Sądu Okręgowego, wydawanie, w niezmienionym stanie faktycznym, dwóch identycznych rozstrzygnięć wydaje się nie tylko niecelowe i nieuzasadnione, ale także może prowadzić do nieporozumień. 

Podsumowując powyższe rozważania, Sąd Okręgowy nie znalazł podstaw do uwzględnienia wniosku Daniela C. o wyznaczenie uczestniczce postępowania Sławomirze H. terminu do dobrowolnego wykonania obowiązku oddawania małoletniego Michała C., bowiem terminy takie wynikały w sposób wiążący zainteresowanych oraz sąd z postanowienia Sądu Rejonowego w Białymstoku z dnia 7 kwietnia 2009 roku w sprawie V Nsm 50/07, zmienionego postanowieniem Sądu Okręgowego w Białymstoku z dnia 10 września 2009 roku w sprawie II Ca 515/09, ustalającego kontakty wnioskodawcy z małoletnim. Brak możliwości modyfikacji ustalonych tym orzeczeniem terminów kontaktów w postępowaniu mającym na celu jedynie jego wykonanie powoduje, że  nie było w tej sprawie materii, o której mógłby orzekać sąd w ramach pierwszego etapu postępowania o odebranie osoby. Ponowne wydanie orzeczenia, o jakim mowa w art. 598⁵  kpc, było zatem zbyteczne, co  uzasadniało wyeliminowanie go z obrotu prawnego.

W tym stanie rzeczy, nie zachodziła potrzeba ustosunkowania się przez Sąd Okręgowy do zarzutów apelacji, dotyczących merytorycznych przesłanek zaskarżonego rozstrzygnięcia, które podlegało uchyleniu z całkowicie odmiennych powodów. Zważywszy natomiast na brak w tej sprawie wniosku uprawnionego (reprezentowanego przez fachowego pełnomocnika) o zlecenie kuratorowi przymusowego odebrania dziecka, o jakim mowa w art. 598⁶ kpc, postępowanie podlegało umorzeniu – na podstawie art. 386 § 3 w zw. z art. 355 § 1 kpc i w zw. z art. 13 § 2 k.p.c..

O kosztach postępowania odwoławczego orzeczono w myśl art. 520 § 2 k.p.c., ustalając wysokość kosztów zastępstwa procesowego w oparciu o § 7 ust.. 1 pkt 4 w zw. z § 13 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. z 2002 roku, Nr 163, poz. 1348 ze zm.).