Wyrok z dnia 20 listopada 2009 roku, sygn. akt II Ca 749/09

W postępowaniu rozpoznawczym ustalenie uprawnienia do lokalu socjalnego może nastąpić tylko w dwóch przypadkach – określają je przepisy art. 14 i 35 ustawy z 21.06.01. o ochronie praw lokatorów.

WYROK SĄDU OKRĘGOWEGO W BIAŁYMSTOKU

z dnia 20 listopada 2009 r. Sygn. akt II Ca 749/09

Sąd Okręgowy w Białymstoku II Wydział Cywilny Odwoławczy po rozpoznaniu w dniu 13 listopada 2009 r. w Białymstoku na rozprawie sprawy z powództwa  Leszka B.  przeciwko  Gminie (…)  o ustalenie  prawa do lokalu socjalnego na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Rejonowego w (…) z dnia 24 lipca 2009 r. sygn. akt I C  351/09

zmienia zaskarżony wyrok i oddala powództwo oraz odstępuje od obciążania powoda kosztami procesu za obie instancje, przy czym stwierdza, że brakujące koszty sądowe ponosi Skarb Państwa.

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem Sąd I instancji uwzględnił powództwo wytoczone przez Leszka B. przeciwko Gminie (…)  i ustalił, ze powodowi przysługuje uprawnienie do otrzymania od pozwanej lokalu socjalnego. Sąd ten wskazał, ze powód utracił prawo do swego lokalu mieszkalnego w następstwie licytacji tego prawa w postępowaniu egzekucyjnym. Mianowicie, postanowieniem z dnia 29 października 2008 roku w sprawie sygn. akt II Co 2568/08 po rozpoznaniu sprawy egzekucyjnej z wniosku wierzyciela Spółdzielni Mieszkaniowej w (…) Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w (…) Józefa M. z udziałem dłużnika Leszka B. Sąd Rejonowy w (…) przysądził na rzecz nabywcy - Macieja J. spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego położonego w (…) przy ul. P. 13 m. 44, o powierzchni 38,90 m², (nie założono księgi wieczystej) wpisanego w rejestrze lokali własnościowych Spółdzielni Mieszkaniowej w (…) pod nr 9701, będącego przedmiotem licytacji w dniu 16 września 2008 r. za kwotę 109.700 zł uiszczoną przez nabywcę. Sąd zauważył, że Leszek B. nie brał udziału w licytacji spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego położonego w (…) przy ul. P. 13 m. 44, w którym zamieszkiwał. Nie odebrał kierowanej do niego korespondencji związanej z prowadzoną przeciwko niemu, przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w (…) Józefa M. z wniosku Spółdzielni Mieszkaniowej, egzekucją (k. 31 — 32). O przysądzeniu należącego do niego prawa dowiedział się od jego nabywcy, który złożył powodowi propozycję najmu mieszkania za kwotę 1.000 zł miesięcznie, czy też ewentualne jego dokupienie za kwotę 125.000 zł. Powód nie był w stanie przyjąć żadnej z ofert, z uwagi na brak środków finansowych. Od dnia 13 października 2004 roku powód jest bowiem zarejestrowany w Powiatowym Urzędzie Pracy  jako osoba bezrobotna bez prawa do zasiłku (k. 5). Nabywca kilkukrotnie wzywał powoda do opuszczenia mieszkania, pod rygorem sankcji finansowych (k. 44). Pismem z dnia 6 lutego 2009 roku powód został poinformowany przez Urząd Miejski w (…) o wszczęciu z wniosku Administracji Osiedla (…) Spółdzielni Mieszkaniowej w Białymstoku postępowania w sprawie o wymeldowanie go z pobytu stałego przy ul. P. 13 m. 44 w (…). W tej sytuacji w dniu 1 kwietnia 2009 roku powód opuścił mieszkanie, przekazując klucze nabywcy Maciejowi J.. Od tej chwili przebywa u różnych znajomych, korzysta z pomocy rodziny. Powyższe ustalenia, poczynione przez Sąd na podstawie załączonych do akt dokumentów, jak również wyjaśnień strony powodowej nie były właściwie między stronami sporne. Pozwany bowiem w niniejszym postępowaniu nie odniósł się do okoliczności faktycznych podnoszonych przez powoda opierając swoje stanowisko o niezasadności jego powództwa na braku uprawnień Sądu w postępowaniu egzekucyjnym, jak również w niniejszym postępowaniu do przesądzania, w świetle art. 14 ust. I i 4 pkt 5 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 roku o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie Gminy i o zmianie kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2005 r. Nr 31, poz. 266 z późn. zm.) w zakresie prawa powoda do otrzymania lokalu socjalnego. Sąd Rejonowy podkreślił, że zgodnie z powołanym wyżej przepisem w wyroku nakazującym opróżnienie lokalu sąd orzeka o uprawnieniu do otrzymania lokalu socjalnego bądź o braku takiego uprawnienia wobec osób, których nakaz dotyczy. Obowiązek zapewnienia lokalu socjalnego ciąży na gminie właściwej ze względu na miejsce położenia lokalu podlegającego opróżnieniu. Sąd nie może orzec o braku uprawnienia do otrzymania lokalu socjalnego wobec osoby posiadającej status bezrobotnego. Treść wskazanej normy prawnej rzeczywiście wskazuje, iż na Sądzie ciąży obowiązek orzeczenia o uprawnieniu do otrzymania lokalu socjalnego w wyroku nakazującym opróżnienie lokalu, jednakowoż wbrew twierdzeniom pozwanego, obowiązek ten nie pojawia się wyłącznie w postępowaniu eksmisyjnym.Sąd I instancji powołał się na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 13.06 2003 roku (w sprawie o sygn. akt III CZP 40/03, OSNC 2004/6/89), dotyczącą wprawdzie sprawy o podział majątku wspólnego małżonków, jednak również, jak w przypadku powoda sprawy prowadzonej w postępowaniu nieprocesowym, w której również w treści postanowienia znalazł się nakaz wydania lokalu mieszkalnego, w której to uchwale Sad Najwyższy przyjął, że sąd nakazując jednemu z małżonków wydanie lokalu, obowiązany jest orzec o uprawnieniu tego małżonka do otrzymania lokalu socjalnego bądź o braku takiego uprawnienia. Do konkluzji, iż Sąd obowiązany jest orzec o uprawnieniu do otrzymania lokalu socjalnego nie tylko w prowadzonym procesowym postępowaniu eksmisyjnym przesądza cel ustawy o ochronie praw lokatorów, a celem tym jest ochrona przed bezdomnością. Zdaniem Sądu Rejonowego cel ten nie został osiągnięty w przypadku powoda, który po przysądzeniu własności należącego do niego spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu, i nakazaniu mu wydania lokalu nabywcy, jako osoba bezrobotna bez prawa do zasiłku został „bez dachu nad głową”. Wprawdzie powód nie uczestniczył w postępowaniu egzekucyjnym, z uwagi na nieodbieranie kierowanej do niego korespondencji, stąd nie przedstawił swojej sytuacji przez Sądem egzekucyjnym w sprawie II Co 2568/08, to jednak nie oznacza to, iż Sąd w trybie procesowym, na nie rozstrzyga o eksmisji, nie może, jak wskazał pozwany, na podstawie art. 14 ust. 4 pkt 5 ww. ustawy orzekać w zakresie żądania pozwu. Mając zatem na uwadze powyższe i wskazując, iż powód Leszek B. jest osobą bezrobotną bez prawa do zasiłku od 13 października 2004 roku, co wynika ze złożonego do akt sprawy zaświadczenia z Powiatowego Urzędu Pracy w (…) z dnia 19 lutego 2009 roku (k. 5), przebywa u znajomych, a utrzymuje się z pomocy rodziny Sąd Rejonowy uznał, że przysługuje, mu prawo do otrzymania lokalu socjalnego, o czym też, na podstawie powołanych w treści uzasadnienia przepisów orzeczono. Sąd nie orzekł natomiast o wstrzymaniu wykonania postanowienia w sprawie sygn. akt II Co 2568/08 Sądu Rejonowego w (…) do czasu przedstawienia powodowi przez Gminę (…) oferty zawarcia umowy najmu lokalu socjalnego z uwagi na fakt, iż powód lokal mieszkalny przy ul. P. 13/44 w (…) opuścił w dniu 1 kwietnia 2009 roku.

Apelację od tego wyroku wniosła pozwana zarzucając błędną wykładnię art. 14 ust. 4 pkt 5 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2005 r. Nr 31, poz. 266), poprzez przyjęcie, że przepisy te zobowiązują sąd w trybie procesu do rozstrzygnięcia o uprawnieniu do otrzymania lokalu socjalnego również w sytuacji, gdy nakaz wydania lokalu zapada w innym postępowaniu, w tym wypadku w postępowaniu egzekucyjnym. Wskazując na powyższe pozwana wnosiła o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa oraz o zasądzenie od powoda kosztów procesu za obie instancje.

SĄD OKRĘGOWY USTALIŁ I ZWAŻYŁ, CO NASTEPUJE:

             Apelacja zasługiwała na uwzględnienie.

Rozstrzygnięcie Sądu I instancji zostało oparte na założeniu, że obowiązkiem sądu egzekucyjnego na etapie wydawania orzeczenia o przysądzeniu własności było też wydanie orzeczenia w przedmiocie uprawnienia powoda (dłużnika) do otrzymania lokalu socjalnego oraz, że brak orzeczenia tego rodzaju umożliwiał powodowi wytoczenie powództwa w sprawie niniejszej.

Założenie to jest jednak błędne i nie ma oparcia w obowiązujących przepisach prawa.

W postępowaniu rozpoznawczym ustalenie uprawnienia do lokalu socjalnego może nastąpić tylko w dwóch przypadkach – określają je przepisy art. 14 i 35 ustawy z 21.06.01. o ochronie praw lokatorów.

Pierwszy z tych przepisów odnosi się do obligatoryjnego (pozytywnego lub nie) orzeczenia o uprawnieniu do lokalu socjalnego w wyroku nakazującym eksmisję pozwanego. Przyjmuje się przy tym, ze późniejsze orzekanie w tym przedmiocie jest w ogóle niedopuszczalne (por. uchwałę SN z 12.04.2001 roku, III CZP 8/01, OSNC 2001 nr.10, poz.146).

Zważywszy, że nakazanie opróżnienia lokalu może mieć miejsce nie tylko w wyroku ale także w postanowieniu wydawanym w trybie nieprocesowym, Sąd Najwyższy uznał - w przywołanej przez Sąd I instancji   uchwale z dnia 13 czerwca 2003 roku - że ochrona, jaką zapewnia ustawa rozciągać się musi także na te sprawy, w których dotychczasowy lokator traci swój status i zmuszony jest wydać lokal osobie uprawnionej.  Ten pogląd Sądu Najwyższego zasługuje na akceptację nie tylko dlatego, że opiera się na wykładni celowościowej ustawy o ochronie praw lokatorów ale także dlatego, że zapewnia spójność systemową. Wszak w obu przypadkach tj. tak w wyroku, wydanym w postępowaniu procesowym, jak i w postanowieniu wydanym w postępowaniu nieprocesowym, nakazanie opróżnienia lokalu jest zawsze następstwem uznania prawa do rzeczy przysługującego (przyznanego) stronie przeciwnej i rozstrzygnięciem sporu w tym zakresie. Rozstrzygniecie tego rodzaju – co istotne – zapada więc w postępowaniu rozpoznawczym. Wówczas właśnie pojawia się problem ochrony przed bezdomnością osoby, co której obowiązek wydania lokalu orzeczony został na podstawie przepisów prawa materialnego.

W postępowaniu egzekucyjnym sprawa przedstawia się zgoła odmiennie.

Utrata przez egzekwowanego dłużnika prawa do lokalu nie jest tu bynajmniej następstwem rozstrzygnięcia przez sąd sporu o lokal pomiędzy uprawnionym a nieuprawnionym; nie jest to przecież w ogóle w żadnej mierze postępowanie rozpoznawcze. Sąd egzekucyjny, po przeprowadzeniu licytacji prawa do lokalu i dokonaniu przybicia na rzecz licytanta, który zaoferował najwyższą cenę, dokonuje przysądzenia własności na rzecz tego licytanta, który własność rzeczy nabywa w zasadzie bez żadnych obciążeń. Wydane przez ten Sąd orzeczenie w ogóle nie musi zawierać nakazu opróżnienia lokalu przez dłużnika, bowiem to z mocy prawa (art.999 k.p.c.) powstaje skutek prawny polegający na przyznaniu właścicielowi uprawnienia do wprowadzenia w posiadanie. Za tym idzie obowiązek dłużnika do opróżnienia lokalu, bez potrzeby uzyskiwania przeciwko niemu osobnego tytułu sądowego. Jedynym warunkiem jest zaopatrzenie orzeczenia o przysądzeniu własności w klauzulę wykonalności.

W sensie prawnym, utrata prawa do lokalu przez dłużnika w postępowaniu egzekucyjnym, postrzegana być powinna jako wybrany przez niego sposób zapłaty długu. Jakkolwiek postępowanie egzekucyjne jest oczywiście postępowaniem przymusowym, tym niemniej to od woli dłużnika zależy czy zostanie ono wszczęte, czy też dobrowolnie uiści on dług. Nie jest też tu stosowane prawo materialne w celu nakazania dłużnikowi wydania rzeczy.

Nadmienić przy tym trzeba, że także w takim przypadku ustawodawca zrealizował wynikający z art. 71 Konstytucji nakaz ochrony przez bezdomnością. W szczególności przepis art. 1046 k.p.c. stanowi, ze jeżeli dłużnik ma wydać nieruchomość lub pomieszczenie, a z tytułu wykonawczego nie wynika prawo dłużnika do lokalu socjalnego,  komornik wstrzyma się z dokonaniem czynności do czasu , gdy gmina wskaże tymczasowe pomieszczenie zastępcze lub dłużnik znajdzie takie pomieszczenie, chyba że pomieszczenie zastępcze wskaże wierzyciel. Wymogi, jakie powinno posiadać pomieszczenie zastępcze, opisuje par.6 tego przepisu.

Jedynie w przypadku, gdy postępowanie egzekucyjne, mające na celu opróżnienie lokalu, prowadzone jest w oparciu o tytuł wykonawczy wydany przez datą wejścia w życie ustawy o ochronie praw lokatorów, dopuszczalne jest – jak o tym stanowi art.35 ustawy - zawieszenie postępowania egzekucyjnego w celu umożliwienia dłużnikowi wystąpienia z powództwem opartym na przepisie art. 14 ustawy o ustalenie prawa do lokalu socjalnego. Jest to jednak przepis intertemporalny i jako taki nie może być wykładany rozszerzająco. Racją jego istnienia jest zapewnienie osobom, o których mowa w art. 14 ust. 4 ustawy ochrony w postaci lokalu socjalnego ale tylko wtedy, jeśli przed 10.07.01r. zostało wydane (a nie wykonane) orzeczenie nakazujące opróżnienie lokalu.

Z braku zatem podstawy materialnoprawnej powództwo wytoczone w sprawie niniejszej nie mogło być uwzględnione, przez co konieczna była zmiana zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa (art. 386 par.1 k.p.c.).

Sąd Okręgowy odstąpił od obciążania powoda kosztami procesu ze względu na charakter sprawy i potrzebę dokonania w niej wykładni przepisów prawa, uwzględniając fakt, że powód mógł być subiektywnie przekonany o słuszności swego żądania (art. 102 k.p.c.)