Postanowienie z dnia 8 października 2010 roku, sygn. akt II Ca 660/10

W art. 552 kc ustawodawca wprowadził domniemanie, że nabycie przedsiębiorstwa obejmuje wszystko, co wchodzi w skład przedsiębiorstwa, z takimi tylko wyłączeniami, jakie wynikają z treści czynności prawnej albo z przepisów szczególnych. Ustawodawca przyjął tym samym zasadę jednoczesnego zbycia w jednej czynności prawnej całego przedsiębiorstwa jako kompleksu składników niematerialnych i materialnych. W konsekwencji  w treści umowy nie muszą być wymienione wszystkie składniki wchodzące w skład konkretnego przedsiębiorstwa, będącego przedmiotem czynności prawnej. Wystarczające jest ogólne stwierdzenie, że przedmiotem czynności prawnej jest dane przedsiębiorstwo, z jednoczesnym sprecyzowaniem elementów pozwalających na jego identyfikację, jak przykładowo nazwa przedsiębiorstwa. Wyłączenie niektórych składników przedsiębiorstwa powinno zaś zostać wyraźnie zaznaczone w umowie, tak, by zamiar ich wyłączenia  jednoznacznie wynikał z treści czynności prawnej.

Definicja przedsiębiorstwa nie pozwala zaliczyć  do składników przedsiębiorstwa zobowiązań (długów) związanych z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa. Nie budzi jednak wątpliwości, że nabywca przedsiębiorstwa ponosi wraz ze zbywcą solidarną odpowiedzialność za jego zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa, chyba, że w chwili nabycia nie wiedział o tych zobowiązaniach, mimo zachowania należytej staranności (art. 554 kc).

POSTANOWIENIE SĄDU OKRĘGOWEGO
W BIAŁYMSTOKU

z dnia 8 października 2010 roku, sygn. akt II Ca 660/10

 

Przewodniczący:

SSO  Renata Tabor (spr.)

Sędziowie:

SSO  Irena Cywoniuk

SSO  Beata Wojtasiak

 

Sąd Okręgowy w Białymstoku II Wydział Cywilny Odwoławczy po rozpoznaniu w dniu 8 października 2010 r. w Białymstoku na rozprawie  sprawy z wniosku Ilony I.  z udziałem Jerzego T.  o podział majątku wspólnego na skutek apelacji wnioskodawczyni od postanowienia Sądu Rejonowego w Białymstoku z dnia 2 czerwca 2010 r. sygn. akt II Ns  3762/08

postanawia:

  1. oddalić apelację;
  2. zasądzić od wnioskodawczyni na rzecz uczestnika postępowania kwotę 1.800 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego w postępowaniu odwoławczym.

 

UZASADNIENIE

 

Wnioskodawczyni Ilona I., po ostatecznym sprecyzowaniu wniosku, wniosła o dokonanie uzupełniającego podziału majątku wspólnego, poprzez ustalenie, iż w skład tego majątku wchodzą środki finansowe w kwocie 200 000 złotych i 15 900 USD. Wskazała, iż kwoty te zostały zgromadzone w czasie trwania związku małżeńskiego, a wyprowadzone zostały z ich wspólnego rachunku bankowego w Millenium Bank SA przed ustaniem wspólności majątkowej przez uczestnika postępowania Jerzego T.. Kwoty nie zostały objęte podziałem majątku wspólnego byłych małżonków, który został przeprowadzony umową wyłączenia wspólności ustawowej oraz umową o podział majątku dorobkowego sporządzonymi w formie aktu notarialnego z dnia 10 grudnia 2004 roku oraz aneksem do w/w umowy z dnia 30 grudnia 2004 roku. Zaprzeczała stanowisku uczestnika postępowania, jakoby wskazane środki finansowe zostały przeznaczone na zaspokojenie zobowiązań związanych z działalnością gospodarczą zainteresowanych „(…)”. Podkreślała, że pieniądze te zostały przelane na prywatne konto uczestnika postępowania. Podniosła, iż aneks do umowy o podział majątku dorobkowego zawartej w dniu 10 grudnia 2004 roku, sporządzony w dniu 30 grudnia 2005 roku, jest nieważny i nie wywołuje skutków prawnych.

Uczestnik postępowania Jerzy T. wniósł o oddalenie wniosku wskazując, iż środki finansowe wymienione we wniosku zostały objęte podziałem majątku wspólnego, gdyż zostały ujęte w wycenie przedsiębiorstwa. Środki te zostały w całości przeznaczone na spłatę zobowiązań związanych z działalnością gospodarczą. Nie kwestionował, iż kwoty podane przez wnioskodawczynię zostały wypłacone ze wspólnego konta na jego prywatne lokaty. Podkreślał jednak, że było to typowe dla obrotu finansowego środków w przedsiębiorstwie, a wycena prowadzonej przez nich działalności gospodarczej ujęta w akcie notarialnym uwzględniała zarówno aktywa, pasywa, jak i zobowiązania ciążące na firmie. Wnioskodawczyni miała zaś świadomość zobowiązań ciążących na firmie i posiadała wiedzę w zakresie obrotu środków finansowych firmy.

Postanowieniem z dnia 2 czerwca 2010 roku Sąd Rejonowy w Białymstoku oddalił wniosek i orzekł kosztach postępowania.

Podstawę rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia faktyczne i wnioski.

Ilona I. i Jerzy T. zawarli związek małżeński w dniu 05 lipca 1986 roku w Urzędzie Stanu Cywilnego w Białymstoku, zapisany w księdze małżeństw pod numerem (…). W dniu 10 grudnia 2004 roku małżonkowie zawarli umowę sporządzoną w formie aktu notarialnego dotyczącą wyłączenia wspólności ustawowej oraz umowę o podział ich majątku dorobkowego. Umową tą małżonkowie ustanowili z dniem 10 grudnia 2004 roku między sobą rozdzielność majątkową oraz dokonali podziału majątku wspólnego. Małżonkowie ustalili skład majątku wspólnego, dokonali jego podziału oraz wyliczono należną spłatę tytułem wyrównywania udziału w majątku wspólnym. W § 3 pkt.6 umowy ustalili, że w skład majątku wspólnego wchodzi przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 551 kc prowadzone pod nazwą „(…)” przy ulicy (…). Wartość przedsiębiorstwa wyceniono na kwotę 500.000 złotych. W § 7 umowy małżonkowie oświadczyli, że dokonany aktem notarialnym podział majątku wspólnego obejmuje cały majątek, który był objęty wspólnością ustawową. Aktem notarialnym z dnia 17 grudnia 2004 roku notariusz z urzędu dokonał sprostowania aktu notarialnego z dnia 10 grudnia 2004 roku w zakresie spłaty Jerzego Tomkiewicza na rzecz Ilony Izbickiem z tytułu wyrównywania udziałów w majątku wspólnym. W dniu 31 grudnia 2004 roku małżonkowie zawarli w formie aktu notarialnego aneks do umowy z dnia 10 grudnia 2004 roku w przedmiocie wyłączenia między nimi wspólności ustawowej oraz podziału majątku wspólnego. Aneksem tym zmieniono częściowo § 6 aktu notarialnego z dnia 10 grudnia 2004 roku, w zakresie m.in. terminu przejścia na Jerzego T. przedsiębiorstwa opisanego aktem notarialnym. Ustalono, iż przedsiębiorstwo przejdzie na rzecz Jerzego T. z dniem 31 grudnia 2004 roku i według stanu na ten dzień opisanego w protokole zdawczo odbiorczym. Z tym dniem przejdą wszelkie korzyści i ciężary związane z przedsiębiorstwem opisanym w § 3 pkt.6 aktu.

Sąd Rejonowy ustalił, że w dniach 11 listopada, 18 listopada, 25 listopada oraz 02 grudnia 2004 roku przeprowadzane były w ramach prowadzonej działalności gospodarczej transakcje, gdzie obrotowi finansowemu były poddane kwoty 200.000 złotych oraz 15.900 USD. Środki te zostały wypłacone przez uczestnika postępowania z konta firmowego, a następnie przelane na jego konto prywatne. Opinia sporządzona przez biegłego sądowego z zakresu rachunkowości i finansów potwierdziła, że kwoty 200.000 zł i 15.900 USD posłużyły do zaspokojenia zobowiązań związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą.

W wyniku przeprowadzonego postępowania dowodowego Sąd I instancji doszedł do wniosku, że podział majątku dokonany przez zainteresowanych umową z dnia 10 grudnia 2004 roku obejmował kwoty zgłoszone przez  wnioskodawczynię. Kwoty te stanowiły majątek firmy, który podległ obrotowi w ramach prowadzonej działalności. Wnioskodawczyni zaś miała świadomość prowadzonej w firmie polityki finansowej i do czasu podziału majątku wspólnego w pełni ją aprobowała. Fakt, iż pewne środki zostały przelane na konto uczestnika postępowania nie świadczy, iż nie zostały wzięte pod uwagę przy podziale majątku wspólnego. W firmie aprobowano w pełni system tzw. przelewów wewnętrznych i pieniądze swobodnie przepływały pomiędzy kontem uczestnika postępowania a kontem firmy. Małżonkowie dokonując podziału majątku wspólnego objęli podziałem przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 551 kc. Wycena wartości tego przedsiębiorstwa została zaś wykonana w sposób profesjonalny. Wnioskodawczyni nie udowodniała, aby wskazane środki finansowe nie zostały objęte podziałem majątku zainteresowanych. Mieściły się one w przyjętej przez zainteresowanych wycenie przedsiębiorstwa, które zostało oszacowane zarówno pod kątem posiadanych aktywów, jak i ciążących na nim zobowiązań, wobec czego wniosek podlegał oddaleniu. Sąd Rejonowy nie odniósł się do podnoszonej przez wnioskodawczynię kwestii nieważności aneksu z dnia 30.12.2005 r. wskazując, że kwestia ta przekracza zakres kognicji w sprawach o podział majątku wspólnego.

Apelację od powyższego postanowienia złożyła wnioskodawczyni zaskarżając je w całości.  Zaskarżonemu rozstrzygnięciu zarzuciła:

  1. sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego, a w tym ustalenie, że kwota objęta wnioskiem mieściła się w przyjętej przez zainteresowanych wycenie przedsiębiorstwa, a w konsekwencji była objęta podziałem majątku wspólnego w sytuacji, gdy z zebranego materiału dowodowego wynika, iż przedsiębiorstwo wchodzące w skład majątku wspólnego i związane z nim korzyści i ciężary przeszły na własność uczestnika postępowania z dniem 10 grudnia 2004 r.;
  2. art. 684 k.p.c. w z art. 567 § 3 k.p.c. poprzez uznanie, iż ustalenie nieważności aneksu do umowy o podział majątku dorobkowego z dnia 30 grudnia 2004 r. przekracza kognicję Sądu w postępowaniu o podział majątku wspólnego w sytuacji, gdy rozstrzygnięcie w tym przedmiocie jest konieczne dla ustalenia składu majątku wspólnego, a przy tym zbadania prawidłowości rozliczeń dokonanych pomiędzy zainteresowanymi;
  3. art. 217 w zw. z art. 236 kpc poprzez nierozpoznanie wniosku dowodowego zgłoszonego przez wnioskodawczynię z dnia 9 grudnia 2009 roku w przedmiocie wezwania i przesłuchania w charakterze świadka Wojciecha Siemiona na okoliczność treści i okoliczności zawarcia umowy ustanawiającej  rozdzielność majątkową, podczas gdy dowód ten miał istotne znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, gdyż świadek zajmował się sprawą podziału  majątku między stronami.

Wskazując na powyższe wniosła o zmianę zaskarżonego postanowienia w całości poprzez ustalenie, że w skład majątku wspólnego wnioskodawczyni i uczestnika postępowania wchodzą środki finansowe w kwocie 200.000 złotych i 15.900 USD oraz zasądzenie tytułem spłaty od uczestniczka postępowania na rzecz wnioskodawczyni połowę tej kwoty; ewentualnie: uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji. W każdym przypadku wniosła o zasądzenie od uczestnika postępowania na rzecz wnioskodawczyni kosztów procesu za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego za I instancję wg norm przepisanych.

 

SĄD OKRĘGOWY ZWAŻYŁ, CO NASTĘPUJE:

 

Apelacja jest bezzasadna i jako taka nie zasługiwała na uwzględnienie.

Sąd Rejonowy wyjaśnił okoliczności istotne dla rozstrzygnięcia sprawy oraz poczynił właściwe ustalenia faktyczne i prawne, które znajdują oparcie w materiale dowodowym. Sąd I instancji wyprowadził wnioski logicznie poprawne i zgodne z zasadami doświadczenia życiowego, które następnie spotkały się z aprobatą Sądu Okręgowego. Twierdzenia apelacji, że podział majątku dorobkowego przeprowadzony w 2004 roku w drodze umowy nie obejmował kwot zgłoszonych przez wnioskodawczynię, nie mogły odnieść zamierzonego skutku, jako posiadające charakter wyłącznie polemiczny z trafnym rozstrzygnięciem Sądu pierwszej instancji.

Z treści § 3 pkt 6 umowy wyłączenia wspólności ustawowej i umowy o podział majątku dorobkowego zawartej w formie aktu notarialnego w dniu 10 grudnia 2004 roku wynika, że w skład majątku objętego wspólnością ustawową wchodziło przedsiębiorstwo prowadzone pod nazwą (…). Natomiast w § 6 pkt 2 ustalono, że przedsiębiorstwo to nabywa Jerzy T. na własność do majątku odrębnego, przy czym w obu wypadkach odwołano się do definicji przedsiębiorstwa zawartej w art. 551 kc. Przepis ten definiując przedsiębiorstwo w znaczeniu przedmiotowym wskazuje zaś, że stanowi ono zorganizowany zespół składników niematerialnych i materialnych przeznaczony do prowadzenia działalności gospodarczej, podając przy tym przykładowe elementy wchodzące w jego skład, w tym wierzytelności  i prawa o różnej postaci i treści.Aktualna definicja przedsiębiorstwa nie pozwala zaliczyć  do składników przedsiębiorstwa zobowiązań (długów) związanych z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa. Nie budzi jednak wątpliwości, że nabywca przedsiębiorstwa ponosi wraz ze zbywcą solidarną odpowiedzialność za jego zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa, chyba, że w chwili nabycia nie wiedział o tych zobowiązaniach, mimo zachowania należytej staranności (art. 554 kc). Natomiast w art. 552 kc ustawodawca wprowadził domniemanie, że nabycie przedsiębiorstwa obejmuje wszystko, co wchodzi w skład przedsiębiorstwa, z takimi tylko wyłączeniami, jakie wynikają z treści czynności prawnej albo z przepisów szczególnych. Ustawodawca przyjął tym samym zasadę jednoczesnego zbycia w jednej czynności prawnej całego przedsiębiorstwa jako kompleksu składników niematerialnych i materialnych. W konsekwencji  w treści umowy nie muszą być wymienione wszystkie składniki wchodzące w skład konkretnego przedsiębiorstwa, będącego przedmiotem czynności prawnej. Wystarczające jest ogólne stwierdzenie, że przedmiotem czynności prawnej jest dane przedsiębiorstwo, z jednoczesnym sprecyzowaniem elementów pozwalających na jego identyfikację, jak przykładowo nazwa przedsiębiorstwa. Wyłączenie niektórych składników przedsiębiorstwa powinno zaś zostać wyraźnie zaznaczone w umowie, tak, by zamiar ich wyłączenia  jednoznacznie wynikał z treści czynności prawnej.

Z treści umowy wyłączenia wspólności ustawowej i umowy o podziału majątku dorobkowego zawartej między zainteresowanymi nie wynika, by strony z zakresu  rozporządzających skutków dokonywanej czynności prawnej wyłączyły jakiekolwiek składniki przedsiębiorstwa. Jednocześnie materiał dowodowy zgromadzony w niniejszej sprawie wskazuje, że środki finansowe objęte wnioskiem stanowiły majątek firmy i były przedmiotem obrotu w ramach działalności gospodarczej prowadzonej przez zainteresowanych. Skoro umowny podział majątku dorobkowego objął całe przedsiębiorstwo rozumiane jako zespół  wszystkich jego składników określonych normą art. 551 kc, to podział ten objął również wszystkie prawa i wierzytelności związane z prowadzoną działalnością gospodarczą, w tym środki pieniężne firmy przeniesione na rachunek bankowy uczestnika postępowania i przeznaczone na działalność gospodarczą. Wskutek przeniesienia przedsiębiorstwa przeszły na uczestnika postępowania wszystkie składniki materialne i niematerialne przedsiębiorstwa, poza długami związanymi z prowadzeniem firmy, choć jako nabywca przedsiębiorstwa ponosił wraz ze zbywcą solidarną odpowiedzialność za zobowiązania i obciążenia.

Jak trafnie zauważył Sąd I instancji, okoliczność, że część środków finansowych przedsiębiorstwa została przelana na konto uczestnika postępowania  nie oznacza, że  zostały one wyłączone spod skutków czynności prawnej dokonanej przez zainteresowanych. Środki te nadal stanowiły majątek firmy i tym samym zostały objęte umownym podziałem majątku dorobkowego. Z zeznań księgowej przesłuchanej w charakterze świadka wynika, że w przedmiotowym przedsiębiorstwie istniała praktyka wpłacania przychodów firmy na prywatne konto uczestnika postępowania,  a następnie były realizowane przelewy systemem tzw. przelewów wewnętrznych na konto firmy. Celem takiej praktyki było uniknięcie między innymi wysokich opłat prowizyjnych, a wnioskodawczyni orientowała się w polityce finansowej firmy i ją akceptowała, jak też znany był jej stan firmy. Uczestnik postępowania wywodził, że wskazywane przez wnioskodawczynię środki finansowe zostały zabezpieczone przez niego na spłatę zobowiązań firmy i następnie w całości przeznaczone na ten cel, a jego twierdzenia korespondują z zeznaniami księgowej oraz z treścią opinii biegłego sądowego z zakresu rachunkowości i finansów sporządzonej w dniu 12.02.2010 roku. Wymieniony wyżej świadek zeznał, że w listopadzie 2004 roku przeprowadził z uczestnikiem postępowania  rozmowę na temat zabezpieczenia środków na uregulowanie zobowiązań podatkowych, zaś z opinii biegłego wynika, iż sporne kwoty posłużyły na zaspokojenie zobowiązań  związanych z działalnością gospodarczą prowadzoną przez zainteresowanych, przy czym zapłata przez firmę zobowiązań, szczególnie w grudniu 2004 roku, byłaby bez nich niemożliwa.

W świetle przedstawionych powyżej okoliczności należy stwierdzić, iż nie doszło do „wyprowadzenia” z majątku dorobkowego środków pieniężnych wskazanych przez wnioskodawczynię, a kwoty te, wbrew twierdzeniom apelacji, zostały objęte podziałem majątku zainteresowanych.

Należy przyznać rację skarżącej, że Sąd Rejonowy bezzasadnie uchylił się od oceny skutków aneksu  do umowy o podział majątku dorobkowego. Przedmiotem niniejszej sprawy jest uzupełniający podział majątku dorobkowego zainteresowanych, wobec czego stosownie do art. 684 kpc Sąd powinien z urzędu ustalić skład i wartość majątku ulegającego podziałowi i w tym celu między innymi ocenić znaczenie przedmiotowego aneksu.

Zdaniem Sądu Okręgowego aneks do umowy o podział majątku dorobkowego zawarty w dniu 30 grudnia 2004 roku jest bezskuteczny w części dotyczącej daty i skutków przejścia przedsiębiorstwa na Jerzego T.. Treść umowy o podział majątku dorobkowego i okoliczności jej zawarcia prowadzą do wniosku, że wolą stron było wywołanie przez umowę skutku rzeczowego (rozporządzającego). Nie ma uzasadnionych podstaw by twierdzić, że umowa ta nie jest umową o podwójnym skutku zobowiązująco - rozporządzającym. W umowie brak jest postanowień świadczących o wyłączeniu skutku rzeczowego, gdyż strony nie uzależniły wystąpienia takiego skutku od zajścia dodatkowych zdarzeń określonych w umowie.  W konsekwencji skutek rzeczowy umowy zaistniał z chwilą zawarcia umowy o podział majątku dorobkowego, to jest z dniem 10 grudnia 2004 roku. W tej dacie wnioskodawczyni nabyła własność składników majątkowych określonych w § 6 pkt 1 aktu notarialnego, zaś uczestnik postępowania – określonych w § 6 pkt 2 aktu notarialnego, a tym samym umowa o podział majątku dorobkowego została w tej części zrealizowana. Dlatego też postanowienie aneksu zmieniające termin, w którym miałby nastąpić skutek rzeczowy umowy, nie mogło odnieść zamierzonego skutku. Nie zmienia to jednak trafności stanowiska Sądu I instancji, że wniosek o dokonanie uzupełniającego podziału majątku dorobkowego jest bezzasadny.

Odnosząc się do zarzutu naruszenia art. 217 kpc w zw. z art. 236 kpc należy wskazać, że nie mógł on wpłynąć na zmianę orzeczenia postulowaną przez skarżącą. Wprawdzie Sąd Rejonowy nie rozpoznał wniosku wnioskodawczyni z dnia 9 grudnia 2009 roku o przeprowadzenie dowodu z zeznań świadka (k. 157 akt), wobec czego wnioskodawczyni w dalszym toku postępowania mogła powoływać się na to uchybienie (zob. wyrok SN z dnia 24.09.2009 r., IV CSK 185/09, LEX nr 533055), jednakże  omawiane naruszenie nie miało wpływu na wynik sprawy, gdyż sporne okoliczności zostały dostatecznie wyjaśnione.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 385 kpc w zw. z art. 13 § 2 kpc, jak w sentencji.

O kosztach zastępstwa prawnego w postępowaniu odwoławczym rozstrzygnął w oparciu o art. 520 § 2 kpc i § 13 ust. 1 pkt 1 w zw. z § 7 ust. 1 pkt 10 w zw. z § 6 pkt 7 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U. z 2002 r., Nr 163, poz. 1348 ze zm.).