Postanowienie z dnia 23 kwietnia 2010 roku, sygn. akt II Ca 251/10

Do postępowania działowego nie należy dochodzenie między współspadkobiercami innych roszczeń, niż przewidziane w art. 686 kpc. Zgodnie z treścią tego przepisu w postępowaniu o dział spadku rozliczeniu między współspadkobiercami podlegają wyłącznie roszczenia z tytułu posiadania poszczególnych przedmiotów spadkowych, pobranych pożytków i innych przychodów, czynionych na spadek nakładów i spłaconych długów spadkowych. Roszczenia te mają charakter procesowy, lecz na zasadzie wyjątku są rozpoznawane w postępowaniu nieprocesowym o dział spadku. W myśl ogólnych zasad wyjątki nie mogą być wykładane rozszerzająco, co oznacza, że roszczenia inne, niż przewidziane w art. 686 kpc, nie należą do postępowania działowego.

POSTANOWIENIE SĄDU OKRĘGOWEGO
W BIAŁYMSTOKU

z dnia 23 kwietnia 2010r., sygn. akt II Ca 251/10

                                                                      

Przewodniczący:

SSO  Barbara Puchalska (spr.)

Sędziowie:

SSO  Elżbieta Siergiej

SSO  Urszula Wynimko

 

Sąd Okręgowy w Białymstoku po rozpoznaniu w dniu 23 kwietnia 2010 r. w Białymstoku

na rozprawie sprawy z wniosku Kazimierza K. i Janiny K. z udziałem Urszuli Danuty R.

o podział majątku wspólnego i dział spadku na skutek apelacji wnioskodawców od postanowienia Sądu Rejonowego w Białymstoku z dnia 3 lutego 2010 r. sygn. akt II Ns  3020/08

postanawia:

  1. oddalić apelację;
  2. zasądzić solidarnie od wnioskodawców na rzecz uczestniczki postępowania kwotę 600 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego w postępowaniu odwoławczym.

 

UZASADNIENIE

 

Wnioskodawcy Janina i Kazimierz małżonkowie K. po sprecyzowaniu wniosku żądali podziału majątku wspólnego nieżyjących małżonków Bronisławy i Adama K. oraz działu spadku po nich w ten sposób, by spadek przyznać im w całości bez spłat na rzecz uczestniczki postępowania. Wnosili o zaliczenie na poczet spłaty zwaloryzowanej kwoty 10.000 zł, jaką w 2003 roku w oparciu o nieformalną umowę działu spadku wypłacili ojcu uczestniczki tytułem jej udziału spadkowego. Nadto żądali doliczenia do wartości przedmiotu postępowania poniesionych przez nich nakładów na spadek w postaci  remontu budynku mieszkalnego.

Uczestniczka postępowania Urszula Danuta R. przychyliła się do wniosku co do zasady z tym, że żądała spłaty w granicach przysługującego jej udziału i wniosła o nieuwzględnienie kwoty 10.000 złotych we wzajemnych rozliczeniach.

Postanowieniem z dnia 03 lutego 2010 r. Sąd Rejonowy w Białymstoku ustalił, że w skład majątku wspólnego Bronisławy K. i Adama K. wchodzi nieruchomość zabudowana, położona w M., przy ulicy Ł. 3, oznaczona w operacie ewidencji gruntów numerem geodezyjnym 1257, o pow. 0,1126 ha, o wartości 135.540 zł. Ustalił, że w skład spadku po zmarłej Bronisławie K. wchodzi udział w wysokości 1/2 części w majątku wspólnym, zaś w skład spadku po zmarłym Adamie K. wchodzi udział w wysokości 1/2 części w majątku wspólnym oraz udział w wysokości 1/2 części w spadku po zmarłej Bronisławie K.. Dokonał podziału majątku wspólnego Bronisławy K. i Adama K., działu spadku po zmarłej Bronisławie K., oraz działu spadku po zmarłym Adamie K. w ten sposób, iż nieruchomość przyznał na rzecz wnioskodawców na zasadzie wspólności ustawowej małżeńskiej. Tytułem spłaty zasądził od wnioskodawców na rzecz uczestniczki postępowania kwotę 33.885 zł, płatną w terminie 30 dni od daty uprawomocnienia się postanowienia z ustawowymi odsetkami w przypadku zwłoki w płatności oraz orzekł o kosztach postępowania.

 W uzasadnieniu rozstrzygnięcia Sąd Rejonowy wskazał, że w skład majątku wspólnego zmarłej w dniu 07 kwietnia 1999 roku Bronisławy K. oraz zmarłego w dniu 22 grudnia 2002 roku Adama K. wchodziła nieruchomość zabudowana budynkiem mieszkalnym oraz budynkami gospodarczymi położona w M. przy ulicy Ł. 3, nr geod. 1257, o pow. 0,1126 ha. Adam i Bronisława małżonkowie K. nabyli tę nieruchomość na zasadzie wspólności ustawowej małżeńskiej przez zasiedzenie z dniem 1 stycznia 1985 roku na podstawie postanowienia Sądu Rejonowego w Białymstoku z 11 października 2000 roku, sygn. akt II Ns 2876/00. Wspólność ustawowa spadkodawców ustała w chwili śmierci Bronisławy K., tj. 07 kwietnia 1999 roku i ta data była miarodajna dla ustalenia składu i stanu majątku podlegającego podziałowi. Udziały osób zainteresowanych w majątku wspólnym i spadkowym wynikały z dwóch postanowień Sądu Rejonowego w Białymstoku o stwierdzeniu nabycia spadku: z dnia 5 czerwca 2001 roku, sygn. akt II Ns 109/01 i z 15 lutego 2007 roku, II Ns 160/07. Zgodnie z nimi spadek po Bronisławie K. na podstawie ustawy nabyli: mąż Adam K. i wnuczka Urszula Danuta R. po 1/2 części, zaś spadek po zmarłym Adamie K. na podstawie testamentu z dnia 31 sierpnia 2002 roku nabyli: brat Kazimierz K. i bratowa Janina K. po 1/2 części. Udziały w nieruchomości spadkowej zainteresowanych przedstawiały się zatem następująco: udział wnioskodawczyni Janiny K. 3/8 części, udział wnioskodawcy Kazimierza K. 3/8 części, udział uczestniczki Urszuli Danuty R. 2/8 części.

Wartość nieruchomości Sąd Rejonowy ustalił w oparciu o opinię biegłego sądowego z zakresu budownictwa i szacowania nieruchomości, który szacował ją według stanu na datę ustania wspólności ustawowej spadkodawców, tj. 07 kwietnia 1999 roku. Oszacowaniu i uwzględnieniu przy szacowaniu nie podlegały nakłady poczynione przez wnioskodawców po śmierci Adama K.. Sąd Rejonowy nie uwzględnił wniosku wnioskodawców o zaliczenie na poczet spłaty udziału uczestniczki postępowania zwaloryzowanej kwoty 10.000 zł stanowiącej równowartość jej udziału w spadku po Bronisławie K., a zapłaconej przez wnioskodawców na skutek realizacji umowy z 2003 roku. Zgodnie z tą umową zawartą między wnioskodawcami a ojcem uczestniczki Zdzisławem Z. działającym w charakterze jej pełnomocnika, uczestniczka postępowania w zamian za kwotę 10.000 złotych zrzekła się dochodzenia wszelkich roszczeń należnych jej z tytułu spadku po Bronisławie K.. Sąd Rejonowy wskazał, że umowa, mocą której zainteresowani dokonali pozasądowego działu spadku, została sporządzona bez zachowania formy aktu notarialnego przewidzianej w art. 1037 § 2 kc. Powołując się na art. 567 § 3 kpc w zw. z art. 686 kpc i art. 618 kpc wskazał, że zakres roszczeń objętych postępowaniem działowym wymienionych w tych przepisach ma charakter wyczerpujący i uznał, że żądanie wnioskodawców rozliczenia zwaloryzowanej kwoty 10.000 złotych nie podlega rozpoznaniu w postępowaniu działowym, lecz w postępowaniu procesowym na gruncie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Z uwagi na powyższe oddalił zgłoszony przez pełnomocnika wnioskodawców wniosek o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego sądowego na potrzeby waloryzacji kwoty 10.000 zł. W konsekwencji wysokość spłaty należnej uczestniczce postępowania określił na kwotę 33.885 zł. Termin płatności ustalił mając na uwadze wysokość zasądzonej spłaty oraz fakt, że skoro wnioskodawcy żądali przydzielenia im całej nieruchomości, to powinni byli się liczyć z koniecznością spłaty.

Apelację od powyższego postanowienia złożyli wnioskodawcy zaskarżając je w całości i zarzucając mu:

I.            sprzeczność istotnych ustaleń faktycznych z treścią zebranego materiału dowodowego poprzez wadliwe przyjęcie, że kwota 10.000 zł wpłacona przez wnioskodawców na rzecz uczestniczki postępowania w dniu 1 sierpnia 2003 r. tytułem spłaty równowartości jej udziału w spadku po zmarłej Bronisławie K., nie podlega zaliczeniu na poczet spłaty przysługującego uczestniczce postępowania udziału, jako wynikająca z umowy sporządzonej bez zachowania wymaganej przepisami prawa formy podczas, gdy z materiału dowodowego wynika wprost, że uczestniczka kwotę powyższą otrzymała jako równowartość spłaty całości należnego jej udziału w spadku i zrzekła się wszelkich roszczeń względem wnioskodawców z tego tytułu;

II.           naruszenie przepisów prawa procesowego mających istotny wpływ na wynik sprawy, a mianowicie art. 233§1 kpc w zw. z art. 618 kpc poprzez brak wszechstronnego i należytego rozważenia materiału dowodowego zebranego w sprawie polegający na:

  1. wadliwym przyjęciu przez Sąd, że w postępowaniu działowym nie mogą być rozpoznawane roszczenia pomiędzy współwłaścicielami wynikające z umowy zawartej bez zachowania przewidzianej przepisami prawa formy, podczas gdy sąd obowiązany był do rozstrzygnięcia o wszelkich zgłoszonych przez współwłaścicieli roszczeniach z tytułu posiadania rzeczy;
  2. oddaleniu wniosku o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego sądowego celem waloryzacji zapłaconej przez wnioskodawców uczestniczce postępowania kwoty 10000 zł pomimo tego, iż wniosek ten był zasadny wobec potrzeby ustalenia prawidłowej wysokości udziału uczestniczki postępowania;
  3. błędnym przyjęciu, że wnioskodawcy są w stanie uiścić kwotę ustalonej spłaty jednorazowo w terminie 30 dni od daty uprawomocnienia się postanowienia podczas, gdy z materiału dowodowego zgromadzonego w aktach sprawy wynikało, że wnioskodawcy są emerytami, nie są ludźmi zamożnymi, nie posiadają żadnych oszczędności, a tym samym nie są w stanie dokonać spłaty jednorazowo w kwocie tak wysokiej, jaka wynikała z postanowienia Sądu.

Wskazując na powyższe wnieśli o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego z zakresu rachunkowości, czy też szacowania nieruchomości, na okoliczność dokonania waloryzacji kwoty 10.000 zł wpłaconej przez wnioskodawców na rzecz uczestniczki postępowania w dniu 1 sierpnia 2003 r. według wskaźnika wzrostu cen 1 m2 nieruchomości, ewentualnie wskaźnika wzrostu cen towarów i usług lub też innego wskaźnika; oraz o zmianę zaskarżonego orzeczenia poprzez uwzględnienie wniosku o dział spadku w całości i zasądzenie kosztów postępowania za obie instancje, ewentualnie o uchylenie postanowienia Sądu I instancji i przekazanie do ponownego rozpatrzenia z pozostawieniem temuż Sądowi rozstrzygnięcia o kosztach.

 

SĄD OKRĘGOWY ZWAŻYŁ, CO NASTĘPUJE:

 

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie.

Analiza zaskarżonego rozstrzygnięcia poprzez pryzmat zarzutów apelacyjnych i materiału dowodowego zebranego w sprawie prowadzi do wniosku, że Sąd Rejonowy dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych, które Sąd Okręgowy w pełni podziela i uznaje za własne. Na aprobatę zasługuje również wyrażona przez Sąd I instancji ocena prawna. Twierdzenia apelacji stanowią bezzasadną polemikę z trafnym rozstrzygnięciem i jako takie nie mogły wpłynąć na postulowaną przez skarżących zmianę orzeczenia.

Ustawodawca przewidział możliwość pozasądowego działu spadku, jednakże dla umów o dział spadku, do którego wchodzi nieruchomość, zastrzegł formę aktu notarialnego. Przepis art. 1037 § 2 kc stanowi bowiem, że  jeżeli do spadku należy nieruchomość, to umowa o dział powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. Powyższe sformułowanie należy rozumieć w taki sposób, że forma ta jest wymagana wtedy, gdy w skład spadku wchodzi  prawo rzeczowe, do przeniesienia którego ustawa wprowadza oblig zawarcia umowy w formie aktu notarialnego. Ustawa w art. 158 kc  przewiduje zaś zarówno dla umowy zobowiązującej do przeniesienia własności nieruchomości, jak i dla umowy przenoszącej jej własność, wymóg formy aktu notarialnego, a jej niezachowanie skutkuje nieważnością umowy (art. 73 § 2 kc). Poza sporem pozostaje, że zainteresowani dokonali  pozasądowego działu spadku bez prawem przewidzianej formy. W konsekwencji czynność prawna, w oparciu o którą wnioskodawcy świadczyli na rzecz uczestniczki postępowania kwotę 10.000 złotych tytułem spłaty jej udziału w spadku po zmarłej Bronisławie Kosakowskiej, jest nieważna. Oceny tej nie zmienia fakt, że uczestniczka postępowania rzeczywiście otrzymała tę kwotę (k. 158). Okoliczność przekazania środków pieniężnych uczestniczce w wykonaniu nieważnej umowy nie konwaliduje bowiem tej czynności prawnej.

Wbrew twierdzeniom apelacji kwota 10.000 złotych przekazana w 2003 roku nie może podlegać zaliczeniu na poczet spłaty należnej uczestniczce postępowania, gdyż do postępowania działowego nie należy dochodzenie między współspadkobiercami innych roszczeń, niż przewidziane w art. 686 kpc. Zgodnie z treścią tego przepisu w postępowaniu o dział spadku rozliczeniu między współspadkobiercami podlegają wyłącznie roszczenia z tytułu posiadania poszczególnych przedmiotów spadkowych, pobranych pożytków i innych przychodów, czynionych na spadek nakładów i spłaconych długów spadkowych. Roszczenia te mają charakter procesowy, lecz na zasadzie wyjątku są rozpoznawane w postępowaniu nieprocesowym o dział spadku. W myśl ogólnych zasad wyjątki nie mogą być wykładane rozszerzająco, co oznacza, że roszczenia inne, niż przewidziane w art. 686 kpc, nie należą do postępowania działowego. Przepisy o dziale spadku stosuje się zaś odpowiednio do postępowania o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami.

Jak trafnie przyjął Sąd Rejonowy,  roszczenie wnioskodawców o rozliczenie kwoty 10.000 złotych  nie należy do żadnej z kategorii roszczeń, o których mowa w powołanym wyżej przepisie. Nie jest to bowiem roszczenie z tytułu spłaconych długów spadkowych, ani pobranych pożytków, czy też nakładów poczynionych na spadek. Roszczenia tego nie można również zakwalifikować jako roszczenia z tytułu posiadania poszczególnych przedmiotów spadkowych. Okoliczności przekazania kwoty 10.000 złotych na rzecz uczestniczki postępowania wskazują, iż jest to świadczenie nienależne, a roszczenia z tego tytułu podlegają rozpoznaniu w procesie. Wykładnia proponowana przez skarżących zmierzająca do rozszerzenia zakresu art. 686 kpc poprzez objęcie nim również roszczeń z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia, wykraczałaby poza brzmienie i cel przepisu. Wywody apelacji o dopuszczalności waloryzacji  świadczenia pieniężnego podlegającego zwrotowi z nieważnej umowy są o tyle chybione, iż roszczenie wnioskodawców o zaliczenie zwaloryzowanej kwoty 10.000 złotych na poczet udziału uczestniczki postępowania nie podlega rozpoznaniu w niniejszym postępowaniu. W konsekwencji Sąd I instancji słusznie oddalił wniosek dowodowy zgłoszony w tym zakresie przez pełnomocnika wnioskodawców. Z tożsamych względów oddaleniu podlegał zawarty w apelacji wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego z zakresu rachunkowości, bądź szacowania nieruchomości na okoliczność dokonania waloryzacji kwoty 10.000 złotych.

Sąd Okręgowy aprobuje stanowisko Sądu I instancji w przedmiocie terminu płatności spłaty należnej uczestniczce postępowania i jej jednorazowego charakteru. W ocenie Sądu Okręgowego określony termin jest wystarczający, by wnioskodawcy mogli zgromadzić fundusze na poczet spłaty, zwłaszcza, że jej wysokość nie jest znaczna. Wnioskodawcy osiągają stały dochód (świadczenia emerytalne) i dysponują lokalem mieszkalnym, który jest obecnie nieodpłatnie udostępniony krewnej, lecz może stać się przedmiotem wynajmu, z tytułu którego wnioskodawcy będą czerpać dodatkowy dochód. Nadto jak słusznie zauważył  Sąd I instancji, wnioskodawcy ubiegając się o przyznanie im majątku spadkowego powinni liczyć się z koniecznością spłaty uczestniczki postępowania i gromadzić w tym celu stosowne środki. Podkreślenia wymaga przy tym, iż spłata ma stanowić swego rodzaju  rekompensatę, która może być jako taka odczuwalna jedynie, gdy jest uiszczana w krótkim czasie i w pełnej sumie. Uczestniczka postępowania ma zatem prawo otrzymać spłatę tak szybko, jak to możliwe. W świetle powyższego należy stwierdzić, iż brak jest podstaw do rozłożenia spłaty na raty.

Reasumując należy stwierdzić, że Sąd Rejonowy nie dopuścił się uchybień zarzucanych w apelacji i prawidłowo obliczył wysokość  udziału spadkowego przypadającego uczestniczce postępowania oraz prawidłowo określił wysokość należnej jej spłaty.

W tym stanie rzeczy apelacja, jako bezzasadna, podlegała oddaleniu na mocy art. 385 kpc w zw. z art. 13 § 2 kpc.

O kosztach zastępstwa procesowego w postępowaniu odwoławczym rozstrzygnięto w oparciu o art. 520 § 2 kpc, zaś ich wysokość ustalono na podstawie § 8 pkt 3 w zw. z § 6 pkt 5 w zw. z § 12 ust. 1 pkt 1 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U. z 2002 r., Nr 163, poz. 1349 ze zm.).